Ochrona interesów wierzycieli
Art. 47 k. r. o. umożliwia małżonkom szeroki wachlarz możliwości w kształtowaniu stosunków majątkowych, jednakże każdy przyjęty na podstawie art. 47 k. r. o. ustrojów majątkowych może godzić w interesy osób trzecich. Dlatego ustawodawca postanowił ukonstytuować instytucję mającą na celu ochronę interesów wierzycieli. Zgodnie z art. 471 k. r. o. małżonkowie mogą powoływać się na postanowienia zawartej umowy majątkowej tylko wtedy, gdy w chwili powstawania danej wierzytelności osoba ta wiedziała o fakcie zawarcia umowy majątkowej i jej rodzaju, nie musi znać dokładnej treści zawartej umowy, i pomimo tego zdecydowała się wejść z jednym z małżonków w stosunek zobowiązaniowy. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 kwietnia 1980 roku, sygn. III CZP 13/80, wskazywał, że małżeńska umowa majątkowa jest skuteczna względem osoby trzeciej wówczas, gdy o jej zawarciu lub rodzaju osoba ta powzięła informację przed powstaniem przysługującej jej wierzytelności. Jeżeli jednak wierzyciel twierdziłby, że o umowie majątkowej nie wiedział, ciężar udowodnienia zgodnie z art. 6 k.c., że fakt ten był osobie trzeciej znany spoczywałby na małżonkach. W sytuacji gdy taki dowód nie zostanie przeprowadzony, małżonkowie względem osoby trzeciej będą odpowiadali tak jakby istniał między nimi stosunek ustawowej wspólności majątkowej. Jeżeli zawarcie umowy majątkowej nie było znane osobie trzeciej zachodzi w stosunku do tej właśnie osoby bezskuteczność względna częściowa umowy, która sięga tak daleko jak tego wymaga interes wierzyciela. Oznacza to, że względem takiej osoby, postanowienia umowy majątkowej są bezskuteczne, czyli traktuje się je jako nieistniejące, zamiast postanowień umowy mają zastosowanie zasady ustroju majątkowego, jakiemu małżonkowie by podlegali gdyby rzeczonej umowy nie zawarli.
Kto może powołać się na zawartą umowę majątkową?
Na zawartą umowę może powołać się zarówno małżonek dłużnika, jak i małżonek będący dłużnikiem, który za zobowiązania odpowiedzialny jest swoim majątkiem osobistym, który na skutek zawarcia majątkowej umowy małżeńskiej mógł ulec uszczupleniu. Małżonek, który nie jest dłużnikiem ma prawo do przedmiotów , z których dochodzi zaspokojenia wierzyciel, ale na skutek zawarcia umowy majątkowej niewchodzących do majątku, z którego wierzyciel może żądać zaspokojenia swoich roszczeń, może jednak nie powołać się na intercyzę. W ten sposób zgodzi się on na to, że wierzyciel uzyska świadczenie kosztem jego majątku 1.
Czy wierzyciel może zastosować skargę pauliańską?
Wśród przedstawicieli doktryny panują rozbieżne poglądy co do tego czy wierzyciel mógłby domagać się uznania małżeńskiej umowy majątkowej za bezskuteczną w stosunku w drodze skargi pauliańskiej ? Problem należy rozstrzygnąć w oparciu o założenie czy wierzyciel o umowie majątkowej wiedział czy nie. Jeżeli wierzyciel wie o zawarciu umowy a mimo to chciałby się powołać na art. 527 i nast. k. c. przyznanie mu uprawnienia byłoby sprzeczne z przewidzianymi w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ujemnymi następstwami złej wiary. Czy osoba trzecia, która przykładowo wiedziała, że umowa majątkowa jest zawarta ale nie wiedziała jakiego rodzaju i w związku z tym chce skorzystać ze skargi pauliańskiej jest w dobrej wierze? Trudno by było zaakceptować odpowiedź twierdzącą na postawione pytanie, gdyż takie rozumowanie wręcz zachęcałoby osoby trzecie do dopuszczania się rażącego niedbalstwa.
1. M. Andrzejewski, H. Dolecki, A. Lutkiewicz-Rucińska, A. Olejniczak ,T. Sokołowski, A. Sylwestrzak, A. Zielonacki, Komentarz do art.47(1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
