Taką możliwość wprowadziła wprost do Kodeksu postępowania cywilnego nowelizacja, która wykonuje wyrok TK z 1 kwietnia 2008 r. (sygn. SK 77/06). Nowela obowiązuje od 25 września 210 r.
Trybunał stwierdził, że dochodzenie odszkodowania bezpośrednio od Skarbu Państwa bez uzyskania stosownego prejudykatu nie było możliwe pod rządami przepisów o skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia obowiązujących od 6 lutego 2005 r., ponieważ sąd rozpoznający powództwo o naprawienie szkody nie był władny samodzielnie rozstrzygać o niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego. Praktyka sądowa nie była natomiast jednolita. Wykładnia TK uniemożliwiła dochodzenie naprawienia szkód wyrządzonych wydaniem orzeczenia niekończącego postępowania. Trybunał podkreślił, że dla zapewnienia realizacji prawa do dochodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej niezbędne jest stworzenie przez ustawodawcę odpowiednich mechanizmów dochodzenia wynagrodzenia szkód wyrządzonych przez orzeczenia i inne działania sądów, niemające charakteru orzeczeń kończących postępowanie w sprawie. Mechanizmy takie wprowadza omawiana nowela.
Zmiana przepisów kodeksu postępowania cywilnego oraz prawa upadłościowego i naprawczego wymusiła także zmianę art. 4171 § 2 k.c., z którego obecnie wynika, że przepisy odrębne mogą regulować sytuacje, w których skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem nie przysługuje. Przepisem odrębnym w rozumieniu tego przepisu jest art. 7674 § 3 k.p.c oraz art. 33 ust. 3 i art. 223 ust. 2 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. W tych przypadkach zastosowane znajdzie art. 4241b k.p.c. Nowy przepis wyraźnie stanowi, że odszkodowania dochodzi się przed sądem powszechnym pozywając Skarb Państwa bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi. Jednakże warunkiem skuteczności takiego powództwa jest wyczerpanie przysługujących środków prawnych (np. wniesienie apelacji, zażalenia). Zauważyć należy, że również skorzystanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uzależnione jest od tego, czy zmiana lub uchylenie wyroku było i jest możliwe w drodze przysługujących stronie środków prawnych (skarga jest dopuszczalna np. w tych przypadkach, kiedy nie przysługuje skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego).
Utrzymane zostały w mocy rozwiązania, w świetle których skarga nie przysługuje od orzeczeń sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego, a orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.
O odszkodowaniu orzekają sądy okręgowe
Jeżeli skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem nie przysługuje, naprawienia szkody dochodzi się przed właściwym miejscowo sądem okręgowym. Takie określenie właściwości rzeczowej powoduje, że w sprawach o odszkodowanie rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest obowiązkowe niezależnie od wartości przedmiotu sporu.
Nowela przyjęła rozwiązanie, że w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem skarga kasacyjna jest dopuszczalna niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia.
Novum
Nowela przesądziła również o dopuszczalności skargi kasacyjnej w sprawie o uznanie lub stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą. Przed nowelizacją problem ten nie był jasno uregulowany a za dopuszczalnością takiej skargi wypowiedział się Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń.
Terminy
Od orzeczeń, które uprawomocniły się między 17 października 1997 r. a 1 września 2004 r. , skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może być wniesiona do 25 września 2012 r. Także terminy przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, które uprawomocniło się między 17 października 1997 r. a 1 września 2004 r. rozpoczynają bieg z dniem 25 września 2010 r.
Przypadki, w których przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia (prejudykat):
- prawomocne wyroki sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie (art. 4241 k.p.c.)
- postanowienia co do istoty sprawy kończące postępowanie w drugiej instancji w postępowaniu nieprocesowym (art. 5192 k.p.c.)
- prawomocne postanowienia w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów państw obcych (art. 11481 § 3 k.p.c., art. 11511 § 3 k.p.c.)
- prawomocne postanowienia w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą (art. 1215 § 3 k.p.c.)
Od pozostałych prawomocnych orzeczeń (w tym wydanych w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym i naprawczym), skarga nie przysługuje. Nie oznacza to, że strona, która poniosła szkodę wskutek ich wydania nie ma prawa do ubiegania się o odszkodowanie. Strona może dochodzić odszkodowania w pozostałych wypadkach przed sądem powszechnym pozywając Skarb Państwa (art. 4241b k.p.c.) bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi. Jednakże warunkiem skuteczności takiego powództwa jest wyczerpanie przysługujących środków prawnych (np. wniesienie apelacji).
Podstawa prawna:
Art. 4241 – 42412 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zm.)
