Można wyróżnić typy zachowania się pozwanego w procesie cywilnym:
- pozwany uznaje powództwo,
- pozwany nie podejmuje obrony,
- pozwany ogranicza się do wniosku o oddalenie powództwa i ogólnego zaprzeczenia podstawy faktycznej powództwa,
- pozwany podnosi zarzuty procesowe,
- pozwany wnosi powództwo wzajemne
Ad. 1. pozwany uznaje powództwo
Uznanie powództwa jest to oświadczenie woli (i wiedzy) pozwanego, z którego wynika, że zgadza się z żądaniem pozwu, a tym samym zgadza się na wydanie wyroku zgodnie z treścią żądania pozwu. Pozwany ma możliwość częściowego uznania powództwa. Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z prawem lub z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa (art. 213 § 2). W sytuacji gdy mamy do czynienia ze współuczestnictwie jednolitym do uznania powództwa potrzebna jest zgoda wszystkich współuczestników.
Ad. 2. pozwany nie podejmuje obrony
Sytuacja, w której pozwany zachowuje się w procesie zupełnie biernie i nie podejmuje żadnych środków obrony, a zwłaszcza nie stawia się na rozprawę i nie składa pism procesowych lub też stawia się na rozprawę, ale nie bierze w niej udziału. W sprawach małżeńskich i rodzinnych sąd może skazać na grzywnę stronę, która nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie mimo wezwania sądu (art. 429).Jest to wyjątek od generalnej reguły.
Brak obrony pozwanego może mieć również konsekwencje a mianowicie: w sytuacji gdy na rozprawę nie stawi się również powód następuje zawieszenie postępowania (art. 177 § 2 pkt 5), może również być wydany wyrok zaoczny gdy zachodzą warunki art. 339 kpc
Ad. 3. pozwany ogranicza się do wniosku o oddalenie powództwa i ogólnego zaprzeczenia podstawy faktycznej powództwa
Do zaprzeczenia powództwa dochodzi gdy strona dokonuje składa oświadczenie wiedzy, w którym zaprzecza istnieniu lub nieistnieniu określonej okoliczności faktycznej. Generalnie zaprzeczenie dotyczy podstawy faktycznej powództwa, czyli w większości przypadków wiąże się z wnioskiem o oddalenie powództwa. Art. 230 stanowi, że brak zaprzeczenia może stanowić w rozumieniu sądu dorozumiane przyznanie się. W przypadku zaprzeczenia podstawy powództwa, a sąd uzna okoliczności zaprzeczenia za istotne dla sprawy, wówczas zostanie przeprowadzone postępowanie dowodowe celem dokonania przez sąd koniecznych ustaleń.
Ad. 4. pozwany podnosi zarzuty procesowe
Zarzuty procesowe stanowią czynności procesowe poprzez które zmierza się do obrony praw w procesie. Można wyróżnić dwa rodzaje zarzutów:
- Zarzuty formalne:
- objęte prekluzją (np. zarzut niewłaściwości sądu dającej się usunąć za pomocą umowy stron);
- brane przez sąd pod uwagę w każdym stanie sprawy (okoliczności, które uzasadniają odrzucenie pozwu, jak również niewłaściwy tryb postępowania, brak należytego umocowania pełnomocnika, brak zdolności procesowej pozwanego, brak w składzie jego organów lub niedziałanie jego przedstawiciela ustawowego);
- Zarzuty merytoryczne opierają się na przepisach prawa materialnego.
- W ramach zarzutów formalnych najważniejsze są te zarzuty, które dotyczą przesłanek procesu, gdyż uwzględnienie ich prowadzi do odrzucenia pozwu lub uznania postępowania za nieważne lub też do innych skutków procesowych istotnych dla postępowania sądowego.
Znaczenie zarzutów formalnych, które wiążą się w razie ich uwzględnienia z odrzuceniem pozwu, określa art. 222 KPC. Sąd, oddalając zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, wydaje oddzielne postanowienie i może wstrzymać dalsze rozpoznanie sprawy, aż do uprawomocnienia się tego postanowienia. Oddalenie innych zarzutów formalnych sąd stwierdza w uzasadnieniu orzeczenia kończącego postępowanie, przytaczając powody rozstrzygnięcia
Ad. 5. pozwany wnosi powództwo wzajemne
Powództwo wzajemne wytoczone jest przez pozwanego przeciwko powodowi w ramach tego samego procesu. Powództwo wzajemne może być wnoszone niezależnie od tego, czy pozwany uznaje żądanie powoda, czy nie, i niezależnie od zarzutów, jakie przeciwko powodowi podnosi. Sąd obowiązany jest o każdym powództwie rozstrzygać oddzielnie. Powództwo wzajemne z uwagi na swój charakter samodzielnego powództwa musi czynić zadość warunkom formalnym przewidzianym dla każdego pozwu, przede wszystkim zaś musi odpowiadać przesłankom procesowym.
