Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
Zgodnie z powołaną ustawą, zwolnienia od kosztów sądowych mogą domagać się:
1. osoba fizyczna,
2. osoba prawna,
3. a także jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną tj. ułomna osoba prawna (art. 331 Kodeksu cywilnego).
Warunkiem zwolnienia osoby fizycznej od kosztów sądowych jest złożenie przez nią oświadczenia, z którego wynika, że nie jest ona w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów powinno być sporządzone według ustalonego wzoru, dostępnego na stronie Sejmu RP, jak również w lokalu sądu, ponadto powinno być dołączone do wniosku, zawierającego prośbę strony w sprawie zwolnienia od kosztów sądowych.
W odniesieniu do osoby prawnej i jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, zwolnienie od kosztów sądowych tych podmiotów wymaga, aby wykazały, iż nie mają dostatecznych środków na ich uiszczenie (np. poprzez przedstawienie planów, rozliczeń etc.)
Zgodnie z art. 105 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może być złożony przed wszczęciem postępowania w sprawie, równocześnie z wytoczeniem powództwa w trybie procesowym (ze złożeniem wniosku, jeżeli sprawa jest rozstrzygana na mocy odrębnych przepisów w trybie nieprocesowym), a także w czasie trwania postępowania.
Dodatkowo należy wskazać, iż wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych może być zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Oświadczenie osoby fizycznej o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania należy złożyć razem z wnioskiem.
Postanowienie o zwolnieniu od kosztów sądowych w części, albo w całości.
Sąd, na podstawie złożonego wniosku, a także oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania w przypadku osoby fizycznej, rozstrzyga o zwolnieniu strony od kosztów sądowych w formie postanowienia. Na postanowienie sądu o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych przysługuje zażalenie, od którego nie pobiera się opłat.
Sąd w w/w postanowieniu może zwolnić stronę od ponoszenia kosztów sądowych w części, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych polega na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. W postanowieniu o zwolnieniu od kosztów sądowych w części, sąd dokładnie określa zakres kosztów, z których strona zostaje zwolniona.
Natomiast w razie wydania przez sąd postanowienia o zwolnieniu od kosztów sądowych w całości, strona z mocy ustawy nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi żadnych wydatków. W tym miejscu szczególną uwagę należy zwrócić na fakt, iż na podstawie art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi, a przede wszystkim kosztów zastępstwa procesowego, przyznanych przeciwnej stronie ze względu na udział profesjonalnego pełnomocnika w jej sprawie (najczęściej: adwokat, radca prawny).
Zwolnienie od kosztów sądowych ex lege (na podstawie przepisów szczególnych)
W przepisach art. 94, art. 95 i art. 96 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zostały enumeratywnie wskazane sytuacje, w których nie pobiera się opłat, a także nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych. Przykładowo, zgodnie z art. 94 w/w ustawy Skarb Państwa nie ma obowiązku uiszczania opłat.
Natomiast w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia pracownika przeciwko pracodawcy np. o wynagrodzenie, wydatki obciążające pracownika ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Sąd pracy w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji rozstrzyga o tych wydatkach, z tym zastrzeżeniem, że obciążenie pracownika tymi wydatkami może nastąpić w wypadkach szczególnie uzasadnionych, na przykład wtedy, gdy roszczenie pracownika było całkowicie bezzasadne i miał on na celu wyłudzenie pieniędzy od pracodawcy.
