Ze względu na tymczasowy charakter postępowania zabezpieczającego ustawodawca przewidział jednak trzy możliwości ustania zabezpieczenia:
1. Orzeczone zabezpieczenie osiągnęło zamierzony cel (oraz wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne zmierzające bezpośrednio do wykonania świadczenia).
2. Nastąpił upadek zabezpieczenia, tj. ustanie z mocy prawa.
3. Sąd uchylił zabezpieczenie na skutek:
a) uwzględnienia zażalenia, złożonego przez obowiązanego na podstawie art. 741 kpc,
b) uwzględnienia wniosku w przedmiocie uchylenia prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, złożonego przez obowiązanego na podstawie art. 742 kpc
Podstawa prawna wniosku o uchylenie lub zmianę postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia:
W nawiązaniu do powyższego, warto zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 742§1 kpc w sytuacji, gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia obowiązany może żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia. Ponadto, jeśli obowiązany złożony na rachunek depozytowy sądu sumę zabezpieczenia żądaną przez uprawnionego, zabezpieczenie upada z mocy prawa.
Analiza literatury przedmiotu pozwala wskazać, iż wniosek w przedmiocie zmiany lub uchylenia udzielonego zabezpieczenia jest uzasadniony wówczas, gdy:
a) nastąpi podważenie wiarygodności roszczenia (w świetle nowych okoliczności ujawnionych w postępowaniu rozpoznawczym),
b) do dochodzenia roszczenia droga sądowa stała się niedopuszczalna,
c) przestał istnieć interes prawny uprawnionego w udzieleniu zabezpieczenia (przykładowo w sytuacji gdy zwiększył się stopień wypłacalności obowiązanego),
d) roszczenie objęte zabezpieczeniem zostało w całości zaspokojone,
e) obowiązany spłacił część dochodzonego przez uprawnionego świadczenia w związku z czym zakres zabezpieczenia powinien ulec odpowiedniemu ograniczeniu,
f) ustała obawa, że brak zabezpieczenia może pozbawić uprawnionego zaspokojenia,
g) orzeczony sposób zabezpieczenia okazał się wyjątkowo uciążliwy dla obowiązanego (w związku z czym obowiązany złożył propozycję innego sposobu zabezpieczenia),
h) ustalono, iż orzeczony sposób zabezpieczenia roszczenia niepieniężnego jest nieadekwatny do istniejącego stanu faktycznego.
Uzasadniając żądanie uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia udzielającego zabezpieczenia (oparte na twierdzeniu, iż odpadła lub zmieniła się przyczyna zabezpieczenia) obowiązany powinien w szczególności wykazać zmiany, jakie nastąpiły w stanie faktycznym stanowiącym podstawę udzielenia zabezpieczenia.
Podmioty uprawnione do złożenia wniosku:
W piśmiennictwie dosyć powszechnie wskazuje się, że legitymację do żądania uchylenia lub zmiany zabezpieczenia posiada obowiązany, a także prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka.
Żądania uchylenia lub zmiany postanowienia nie może natomiast zgłosić organizacja pozarządowa. Warto zauważyć, iż także w przypadku złożenia wniosku przez uprawnionego, zostanie on oddalony z powodu braku legitymacji procesowej. Wskazuje się bowiem, iż uprawniony może złożyć wniosek, ale wyłącznie zmierzający do uzyskania dalszego zabezpieczenia poprzez zastosowanie nowych, dodatkowych sposobów zabezpieczenia.
Termin do złożenia wniosku:
Wniosek o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia może być zgłoszony w każdym czasie, jednakże:
a) dopóki udzielone zabezpieczenie jest skuteczne,
b) w sytuacji, gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia,
c) dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia
W kontekście powyższego warto zasygnalizować, iż wniosek zgłoszony na podstawie art. 742 kpc przed uprawomocnieniem się postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia podlega odrzuceniu jako niedopuszczalny. W sytuacji, kiedy postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia jeszcze się nie uprawomocniło, obowiązany działając na podstawie art. 741 kpc jest uprawniony do wniesienia zażalenie na postanowienie, w którym może powołać nowe okoliczności, jakie wystąpiły po wydaniu postanowienia i uzasadniają uchylenie lub zmianę postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.
Sąd właściwy do rozpoznania wniosku:
Sądem właściwym do rozpoznania wniosku jest sąd, który w chwili jego złożenia rozpoznaje sprawę merytorycznie tj. sąd w którym znajdują akta sprawy. Bacząc na powyższe nie jest to wyłącznie sąd, który wydał prawomocne postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, lecz także może to być sąd II instancji, w którym sprawa aktualnie się znajduje.
Przyjęte rozwiązanie uzasadnione jest, możliwością podjęcia przez w/w sąd niezwłocznych czynności (jeśli dojdzie do zmiany okoliczności, które uzasadniały dokonanie zabezpieczenia), szybkiego i prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, w oparciu o cały zgromadzony materiał dowodowy. Ponadto przyjęte rozwiązanie pozwala zapobiec potencjalnej szkodzie obowiązanego (np. w sytuacji w której, w drodze zabezpieczenia dokonano zajęcia rachunku bankowego, uniemożliwiając lub znacznie utrudniając prowadzenie działalności gospodarczej).
Tryb związany z rozpoznaniem wniosku:
Postanowienie w przedmiocie uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia może zapaść wyłącznie po przeprowadzeniu rozprawy, której wyznaczenia sąd nie może zaniechać. Sąd rozpatrując wniosek zobligowany jest bowiem do przeprowadzenia szczegółowej analizy wystąpienia okoliczności potwierdzających, iż odpadła lub zmieniła się przyczyna zabezpieczenia (ewentualnie w jakim zakresie nastąpiła zmiana).
W sposób odmienny ustawodawca uregulował sytuację związaną ze złożeniem na rachunek depozytowy sądu sumy żądanej we wniosku przez uprawnionego. Do zbadania, czy obowiązany wpłacił na rachunek depozytowy sądu sumy zabezpieczenia, wyznaczenie rozprawy nie jest obecnie konieczne. Oznacza to, że sąd dokonuje stosownych czynności na posiedzeniu niejawnym. Ponadto, w przypadku złożenia sumy zabezpieczenia na rachunek depozytowy sądu orzeczone zabezpieczenie upada z mocy prawa, w związku z czym nie jest wymagane wydanie postanowienia o uchyleniu zabezpieczenia. Sąd na wniosek obowiązanego wyda jednak natomiast postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia .
Zaskarżenie postanowienia:
Na postanowienie sądu w przedmiocie zmiany lub uchylenia zabezpieczenia przysługuje zażalenie, którego wniesienie (zgodnie z art. 742§3 kpc) powoduje wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia. Przyjęte rozwiązanie jest podyktowane ochroną interesu wierzyciela poprzez niepozbawianie go zaspokojenia roszczenia w przyszłości na wypadek zmiany decyzji przez sąd odwoławczy.
Możliwość złożenia ponownego wniosku:
Na zakończenie warto zasygnalizować, iż uchylenie zabezpieczenia nie stoi na przeszkodzie złożeniu nowego wniosku o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli zaistniały nowe okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia.
