Przesłanki podmiotowe złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia
Zgodnie z art. 730 k.p.c. żądanie zabezpieczenia roszczenia może zgłosić każda strona lub uczestnik postępowania, który uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Na zasadach ogólnych wniosek może złożyć również prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacje społeczne czy inspektorzy pracy i rzecznicy konsumentów. Także krąg podmiotów, wobec których można skierować żądanie został określony szeroko. Z tego zakresu wyłączony jest jedynie Skarb Państwa oraz osoby, które w ogóle nie mogą być pozywane przez sąd polski, przy czym ostatnie wyłączenie zależy ponadto od charakteru roszczeń przeciwko tym osobom dochodzonych.
Przesłanki przedmiotowe złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia można zgłosić w każdej sprawie, która podlega rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny, co oznacza, że przesłanką zgłoszenia żądania jest przede wszystkim dopuszczalność drogi sądowej. Uprawniony może złożyć wniosek zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i już w jego trakcie – zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji, a nawet w toku rozpoznawania nadzwyczajnych środków zaskarżenia, np. w postępowaniu kasacyjnym. Także po uzyskaniu tytułu wykonawczego uprawniony może żądać zabezpieczenia z tym, że jego żądanie może mieć na celu wyłącznie zabezpieczenie tych świadczeń, których termin spełnienia jeszcze nie nastąpił. W toku postępowania przed sądem polubownym żądanie zabezpieczenia roszczenia składa się zgodnie z art. 1181 k.p.c. do sądu rozstrzygającego spór, nie zaś do sądu powszechnego. Uprawnienie do złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczenia przed sądem polskim nie jest uzależnione od istnienia polskiej jurysdykcji krajowej, jeżeli zabezpieczenie ma być wykonane lub może wywołać skutki na terenie Polski. Złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia jest możliwe zarówno w postępowaniu o zasądzenie należności, jak i ustalenie czy ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.
Forma wniosku o udzielenie zabezpieczenia
Żądanie udzielenia zabezpieczenia może zostać zarówno zawarte w piśmie procesowym wszczynającym postępowanie, np. pozwie lub wniosku, jak i zgłoszone odrębnie. Ta ostatnia sytuacja ma miejsce przede wszystkim w razie wnioskowania o zabezpieczenie przed wszczęciem postępowania, a także w przypadku zmiany okoliczności i ujawnienia się potrzeby zabezpieczenia roszczenia dopiero w trakcie trwania procesu. Jedynie w razie zgłoszenia żądania zabezpieczenia w piśmie niewszczynającym postępowania wniosek podlega opłacie – w przypadku roszczenia niemajątkowego w wysokości 40 zł, zaś majątkowego – 100 zł. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia musi spełniać wymogi przewidziane dla każdego pisma procesowego, a nadto wymogi szczególne zawarte w art. 736 k.p.c.
Wymogi zawarte w art. 736 k.p.c.
We wniosku o udzielenie zabezpieczenia należy dokładnie określić, jakiego roszczenia dotyczy. Jeżeli uprawniony zgłasza żądanie zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania powinien we wniosku dodatkowo zwięźle przedstawić najistotniejsze okoliczności sprawy, z której jego roszczenie wynika. Każdorazowo na wnioskodawcy ciąży ponadto obowiązek wskazania sposobu zabezpieczenia roszczenia. Uprawniony powinien wskazać te przedmioty majątkowe, na których ma zostać wykonane zabezpieczenie, a nadto określić jego zakres i czas trwania. Sposób zabezpieczenia może zostać wskazany alternatywnie, możliwe jest wskazanie dwóch lub więcej sposobów spośród wskazanych w art. 747 i 755 k.p.c. Ta okoliczność jest o tyle istotna, że zgodnie z art. 738 k.p.c. sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia tylko w jego granicach, co oznacza, że – poza postępowaniem prowadzonym z urzędu – nie może zastosować innego sposobu zabezpieczenia, niż wskazany przez uprawnionego. W razie dochodzenia roszczenia pieniężnego pozwany ma ponadto obowiązek określenia sumy zabezpieczenia. Wskazanie sumy zabezpieczenia ma to znaczenie, że wobec złożenia jej równowartości do depozytu przez zobowiązanego inne sposoby zabezpieczenia nie mogą być podejmowane, a ono samo upada. Suma nie może być wyższa niż roszczenie główne z przynależnościami, ale może różnić się wartości sporu.
Na uprawnionym ciąży ponadto obowiązek uprawdopodobnienia okoliczności, które uzasadniają jego wniosek. Chodzi tu o takie fakty, które uzasadniają samo żądanie udzielenia zabezpieczenia, a także ukazują, że w razie oddalenia wniosku uprawniony pozostanie bez ochrony prawnej i straci szansę na zaspokojenie. Należy podkreślić, że komentowany przepis wymaga jedynie uprawdopodobnienia, a nie udowodnienia okoliczności, co oznacza, że ustalenia leżące u podstaw wniosku nie muszą być zgodne z rzeczywistością, a jedynie wysoce prawdopodobne. We wniosku można ponadto zamieścić oświadczenie o gotowości złożenia kaucji na zabezpieczenie ewentualnego roszczenia obowiązanego z powodu wykonania postanowienia zgodnie z art. 739 k.p.c.
Skutki braków formalnych wniosku o udzielenie zabezpieczenia
W toku postępowania zabezpieczającego wyróżnia się dwa etapy: wstępnego badania wniosku pod kątem zachowania wymagań formalnych i merytorycznego rozpoznania. Skutkiem zauważenia braków w trakcie badania wstępnego jest zwrot wniosku dokonywany przez przewodniczącego zarządzeniem. Przewodniczący nie wzywa uprawnionego do uzupełnienia braków formalnych, jednakże na zarządzenie przysługuje uprawnionemu zażalenie w terminie 7 dniowym. Uprawniony może również ponownie złożyć uzupełniony już wniosek.
