Mimo funkcjonowania kilku definicji pojęcia przedsiębiorcy, dla obrotu gospodarczego największe znaczenie posiada definicja zawarta w Kodeksie cywilnym, zgodnie z którą przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznała zdolność prawną (art. 331), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431). Duże znaczenie należy także przypisać innej definicji – zawartej w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej, zgodnie z którą przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą (art. 4 ust. 1); za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ust. 2). Różnorodność definicji ustawowych odnoszących się do działalności gospodarczej przedsiębiorców wywołuje wątpliwości interpretacyjne, które niejednokrotnie były przedmiotem zarówno rozważań doktrynalnych, jak i rozstrzygnięć Sądu Najwyższego czy Naczelnego Sądu Administracyjnego. Uwagę zwrócić trzeba jednak na pogląd, zgodnie z którym sytuacja w której pojęcie przedsiębiorcy ma różne znaczenie w prawie prywatnym i publicznym powinna zostać utrzymana, przy czym w systemie prawa to samo pojęcie powinno mieć to samo znaczenie – tym bardziej, gdy jest ono używane w takich samych sytuacjach prawnych.
Wprowadzenie definicji przedsiębiorcy do Kodeksu cywilnego nowelizacją z 2003r. ma duże znaczenie dla sfery stosunków cywilnoprawnych, w szczególności dla oceny okoliczności czy dana osoba fizyczna jest przedsiębiorcą. Dla prawa cywilnego obojętna jest okoliczność posiadania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Potwierdzenie tego stanowiska znaleźć można w art. 9 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, który stanowi, iż „można żądać ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, która faktycznie prowadziła działalność gospodarczą, nawet wówczas, gdy nie dopełniła obowiązku jej zgłoszenia we właściwym rejestrze”. Z drugiej jednak strony doktryna znów została podzielona w kwestii posiadania przez przedsiębiorcę pełnej zdolności do czynności prawnych. Zwolennikiem uznania za przedsiębiorców osób o pełnej zdolności do czynności prawnych jest S. Dmowski, który przymiotu przedsiębiorcy nie przyznaje osobom małoletnim i całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolnionym, z uwagi na fakt, iż w świetle przepisów Kodeksu cywilnego (art. 8-21) osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych nie może samodzielnie, we własnym imieniu dokonywać czynności prawnych, a prowadzenie działalności to nie tylko dokonywanie czynności faktycznych, ale także (i w zasadzie przede wszystkim) czynności prawnych1. Pogląd ten podziela C. Kosikowski, natomiast odmienne stanowisko zajmuje J. Szwaja oraz M. Pazdan, który twierdzi, że przedsiębiorca może być także osoba fizyczna nieposiadająca pełnej zdolności prawnej – w takim wypadku działalność gospodarczą w imieniu i na rzecz przedsiębiorcy prowadzi zastępca ustawowy2.
Zgodnie z art. 20 Konstytucji podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Ograniczanie tej wolności, mając na uwadze art. 22 Konstytucji, jest dopuszczane tylko w drodze ustawy ze względu na ważny interes publiczny. Ustawa zasadnicza nie mówi ściśle komu przysługuje prawo prowadzenia działalności gospodarczej, co skłania do uznania go za prawo o charakterze powszechnym, z którego może skorzystać każdy.
Co do zasady podmiot prawa może podjąć i wykonywać działalność gospodarczą w dowolnie wybranej formie, którą prawo przewiduje. Jeżeli występuje ograniczenie tej wolności to musi mieć ono swoją ustawową podstawę uzasadnioną ważnym interesem publicznym. Zakazów i ograniczeń się nie domniemywa, co przemawia na rzecz swobody przedsiębiorcy. Ustawodawca zatem nie wyraził ogólnego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych, a jedynie ustanowił taki wymóg w odniesieniu do ściśle określonych przypadków, np. zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. b i e ustawy z dnia 22 czerwca 2001r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym koncesji udziela się osobie fizycznej, która ukończyła 25 lat, albo 21 lat w przypadku rusznikarzy, oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych; w przypadku osób ubiegających się o uzyskanie koncesji w zakresie ochrony osób i mienia obowiązek posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych nie został sformułowany wprost, ale wynika on z przepisów określających wymogi do uzyskania licencji ochrony. Natomiast zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 grudnia 1992r. o radiofonii i telewizji wynika, że koncesja na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych może być udzielona osobie fizycznej posiadającej obywatelstwo polskie i mającej stałe miejsce zamieszkania w Polsce, a także osobie prawnej, która ma siedzibę w Polsce (art. 35). Ustawa ta nie stawia zatem przed osobą fizyczną wymogu posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych. Również przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994r. – Prawo geologiczne i górnicze nie stawiają takiego wymogu dla osób ubiegających się o wydanie koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej określonej w tej ustawie.
Należy uznać za błędne poglądy doktryny, zgodnie z którymi osoba fizyczna nieposiadająca pełnej zdolności do czynności prawnych nie może być przedsiębiorcą, gdyż nie może podejmować ważnych czynności prawnych – zaciągać zobowiązań czy też rozporządzać swoim prawem. Argumentacja taka nie znajduje potwierdzenia w istniejącym stanie rzeczy, czego przykładem jest chociażby prowadzenie spółki cywilnej. Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Artykuły 865-866 Kodeksu cywilnego, które regulują odpowiednio – prowadzenie spraw spółki oraz reprezentację spółki – mają charakter dyspozytywny. Prowadzenie spraw spółki przysługuje, co do zasady, wszystkim wspólnikom, ale można uprawnienia w tym zakresie przyznać tylko niektórym, czy też jednemu z nich, prowadzenie spraw spółki może także zostać powierzone osobie trzeciej, z wyłączeniem wspólników. Względnie obowiązujący charakter ma również wspomniany wyżej art. 866, który stwarza domniemanie umocowania do jednoosobowego reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Zachodzić może zatem sytuacja, w której wspólnik spółki cywilnej będzie całkowicie wyłączony od prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania, a co za tym idzie nie będzie on musiał dokonywać osobiście czynności prawnych. Co więcej, orzecznictwo dopuszcza możliwość występowania małoletniego jako wspólnika spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą (wyrok NSA z dnia 8 kwietnia 1997r.), z zastrzeżeniem, iż przystąpienie osoby małoletniej do umowy spółki cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą i tym samym przyjęcie na siebie zobowiązań wynikających z tej umowy jest czynnością przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka, wymagającą zgody sądu opiekuńczego. Zwrócić uwagę należy jeszcze na przepis art. 872 Kodeksu cywilnego, który to zastrzega możliwość wejścia do spółki spadkobierców wspólnika.
