Europejska Konwencja Praw Człowieka, czy nadal aktualne są problemy prawne?

Europejska Konwencja Praw Człowieka, czy nadal aktualne są problemy prawne?

Niestety w praktyce okazuje się, że mimo istnienia wielu formalnych gwarancji ich przestrzegania, często są łamane bądź omijane. Impulsem do rozwoju koncepcji ochrony praw człowieka był wzrost roli i obecności w życiu człowieka państwa, które z jednej strony miało na celu zaspokojenie potrzeb człowieka, z drugiej jednak niejednokrotnie ingerowało w sferę jego wolności. W sposób skrajny zagrożenia jednostki uwidoczniły XX-wieczne ruchy totalitarne – faszyzm i komunizm. Prawa człowieka przyczyniły się do rozróżnienia sfery publicznej i prywatnej w życiu jednostki, a zasada poszanowania prywatnej przestrzeni życiowej stała się elementem uznania jej przyrodzonej godności i wolności deklarowanej w państwie prawa. Sfera wolności jednostki jest bowiem ograniczana, a część jej suwerenności i prywatności jest cedowana na rzecz różnych wspólnot, w których żyje.

Początek rozwoju idei, a następnie koncepcji praw człowieka miał miejsce w okresie walk burżuazji z monarchią absolutną u schyłku XVIII w. Określono wówczas zręby suwerenności ludu oraz założenia systemów demokratycznych. Jednak sama problematyka praw człowieka jest starsza, gdyż była ona przedmiotem rozpraw filozoficznych od czasów starożytności. Z czasem pojawiła się w ustawodawstwie wewnętrznym państw, by w końcu w XIX w. wejść do porozumień międzynarodowych, zarówno o charakterze powszechnym, jak i regionalnym. Okrucieństwa obydwu wojen światowych, a w szczególności zbrodnie systemów totalitarnych, dla których prawa osoby ludzkiej w hierarchii ważności znajdowały się na jednej z najdalszych pozycji, pokazały światu zawodność krajowych mechanizmów ochrony praw jednostki. Po II- giej wojnie światowej promocja ochrony praw człowieka stała się jednym z głównych zadań Organizacji Narodów Zjednoczonych. Już w roku 1941 w Karcie Atlantyckiej 

zostały uroczyście proklamowane cztery wolności: wolność życia, wolność religii, wolność od niedostatku oraz wolność od strachu.

Poważnym osiągnięciem w dziedzinie międzynarodowej ochrony praw człowieka było przyjęcie w roku 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ-tu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W tym samym czasie, kiedy następował stopniowy rozwój działań związanych z ochroną praw jednostki w systemie powszechnym, odnotować można pierwsze zdarzenia sygnalizujące kształtowanie się systemu regionalnego obejmującego Europę. Rada Europy, której statut został podpisany w Londynie w dniu 5 maja 1949 r., jest jedną z najstarszych organizacji międzynarodowych o charakterze regionalnym zajmujących się ochroną praw człowieka. W roku 1949 utworzyło ją 10 państw: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. Obecnie organizacja ta zrzesza 47 państw. Siedzibą Rady Europy jest Strasburg.

Statut Rady Europy w sposób niezwykle ogólny odnosi się do celów Organizacji, stanowiąc, iż: „Celem Rady Europy jest osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać w życie ideały i zasady, stanowiące ich wspólne dziedzictwo, oraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny.” W listopadzie 1949 roku Komitet Ministrów – jeden z organów nowo powstałej Rady Europy – powierzył zadanie przygotowania projektu konwencji Komitetowi Ekspertów Rządowych. W dniu 7 sierpnia 1950 r. Komitet Ministrów przyjął projekt konwencji po uprzednim zrewidowaniu jego treści. W konsekwencji ostateczny tekst konwencji zawierał rozwiązania zdecydowanie ostrożniejsze, aniżeli jego pierwotna wersja. Dotyczyło to w szczególności systemu skarg indywidualnych oraz jurysdykcji Europejskiego Trybunały Praw Człowieka, które przybrały postać postanowień o charakterze fakultatywnym.

A zatem to od woli państwa – sygnatariusza konwencji zależało, czy jednostka będzie miała prawo wnieść skargę przeciwko państwu, które naruszyło jej prawo. Co więcej, sama jednostka została pozbawiona locus standi w postępowaniu przed sądem, a w jej imieniu występować miała Europejska Komisja Praw Człowieka. Wówczas przyjęty projekt konwencji nie był już w późniejszym okresie znacznie modyfikowany. 

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej: Europejska Konwencja Praw Człowieka bądź Konwencja Europejska), podpisana w Rzymie w 1950 r., powstała jako rezultat dążeń państw europejskich do zachowania pokoju, którego osiągnięcie stało się niezwykle ważką sprawą dla udręczonych na skutek działań kolejno I-szej oraz II-giej wojny światowej narodów. Dokument ten uważany jest za „klejnot w koronie Rady Europy”, co świadczy o jego wielkiej randze i znaczeniu, jakie wywierał i nadal wywiera na funkcjonowanie międzynarodowej ochrony praw człowieka. Konwencja Europejska uważana jest za podstawowy element europejskiego systemu ochrony praw człowieka nie tylko z uwagi na zawarty w niej oraz protokołach dodatkowych obszerny katalog gwarantowanych praw i wolności, ale także, a może przede wszystkim, ze względu na unikalny mechanizm implementacji jej postanowień, którego rdzeń stanowi działalność orzecznicza Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a do 31 października 1998 r. także Europejskiej Komisji Praw Człowieka.

Dla ochrony praw człowieka zasadnicze znaczenie ma bowiem nie tyle konstruowanie katalogu praw i wolności, ale zapewnienie w ramach danego systemu skutecznych mechanizmów kontroli przestrzegania zagwarantowanych wolności i praw. Europejska Konwencja Praw Człowieka jest wyrazem głębokiego przywiązania jej sygnatariuszy do wartości pokoju, sprawiedliwości i demokracji, dla poszanowania których niezbędne jest zapewnienie skutecznych mechanizmów ochrony praw człowieka. Europejska Konwencja Praw Człowieka stanowi podstawowy instrument realizacji zasadniczego celu Rady Europy, jakim jest ochrona praw człowieka. Organizacja ta dysponuje szeregiem mechanizmów służących urzeczywistnieniu idei ochrony jednostki, przy czym najistotniejsze z nich to konwencje międzynarodowe, opracowywane przez właściwe gremia Rady Europy celem przedstawienia państwom członkowskim do podpisania i ratyfikacji.

Konwencja Europejska jest jednym z pierwszych traktatów przyjętych pod auspicjami tej organizacji i jednocześnie jest traktatem o szczególnym znaczeniu, nie tylko ze względu na swoją treść, ale może przede wszystkim z uwagi na unikatowy w 

skali światowej mechanizm implementacji.

Dzięki istnieniu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka można aktualnie mówić o funkcjonowaniu europejskiego porządku prawnego w sferze ochrony praw jednostki. Dokument ten tworzy bowiem w istocie szereg kryteriów, którym powinny odpowiadać systemy polityczne państw, aby uznać je za demokratyczne. Przystąpienie zatem do Konwencji, jak również dalsze uczestniczenie w jej systemie, wymaga od państwa spełnienia wielu warunków, w tym w szczególności posiadania mechanizmów gwarantujących ochronę praw jednostki. 

Polecane

Najnowsze