Zagadnienia ogólne
Tytułem wstępu należy określić podmiot omawianych wykroczeń – czyli kto może popełnić wykroczenie przeciwko prawom pracownika. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż wykroczenie może popełnić tylko człowiek zdolny do ponoszenia winy za swój czyn. Niewątpliwie wszystkie wykroczenia określone w art.281-283 K.p. mają charakter indywidualny co oznacza, że popełnić je mogą tylko określone podmioty. I tak: jeśli chodzi o art.281 K.p. podmiotem tym może być pracodawca oraz osoba działająca w imieniu pracodawcy. Zgodnie z art.3 K.p. pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeśli zatrudniają one pracowników. Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką lub inna wyznaczona do tego osoba. Podmiotem mogącym popełnić wykroczenia określone w art.282 K.p. jest osoba zobowiązana do dokonywania czynności określonych w tym przepisie, zaś w art.283 K.p. osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba kierująca pracownikami. Tak więc do ustalenia podmiotu ponoszącego odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika konieczna będzie analiza przepisów wewnętrznych, umów i innych dokumentów w danej jednostce organizacyjnej. Przechodząc do omówienia strony podmiotowej czyli analizy danego wykroczenia pod względem umyślności bądź nieumyślności jego popełnienia należy zauważyć, iż Kodeks wykroczeń w sposób zupełnie odmienny niż Kodeks karny reguluje tę kwestię. Zgodnie z art.5 Kodeksu wykroczeń wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie a brak możliwości popełnienia danego wykroczenia w sposób nieumyślny musi być wyraźnie wskazane w przepisie. Za popełnienie wykroczeń określonych w Kodeksie pracy przewidziana jest kara grzywny której dolna granica wynosi 1 000zł. zaś górna granica wynosi 30 000zł.
Zawarcie umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę (art.281 pkt 1 Kodeksu pracy)
Wykroczenie to polega na zawarciu z pracownikiem umowy cywilnoprawnej (m.in. umowy zlecenia, umowy o dzieło) w warunkach w których powinna być zawarta umowa o pracę w związku z istnieniem stosunku pracy. Stosunek pracy charakteryzuje się pewnymi cechami które pozwalają uznać dany stosunek łączący strony za stosunek pracy. Do tych cech zaliczamy: podporządkowanie organizacyjne i służbowe pracownika, osobiste, odpłatne wykonywanie pracy za które ryzyko gospodarcze ponosi pracodawca. Zgodnie z powyższym o istnieniu między stronami stosunku pracy decyduje charakter tego stosunku i treść umowy zawartej między tymi stronami, a nie nazwa tej umowy. Wykroczenie to zaliczane jest do grupy najczęściej stwierdzanych wykroczeń przeciwko prawom pracownika.
Wypowiedzenie lub rozwiązanie z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia z rażącym naruszeniem przepisów prawa pracy (art.281 pkt 3 Kodeksu pracy)
Wykroczenie to dotyczy wszelkich form nawiązania stosunku pracy – umowy o pracę, mianowania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę, powołania. Skupiając się na umowie o pracę wskazać należy, iż Kodeks pracy w sposób szczegółowy reguluje formę i tryb rozwiązania umowy o pracę. Art.30 K.p. określa przyczyny rozwiązania się umowy o pracę – będzie to porozumienie stron, oświadczenie jednej strony z zachowaniem terminów wypowiedzenia, oświadczenie jednej strony bez zachowania terminów wypowiedzenia, upływ czasu na jaki została zawarta, z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania została zawarta. Omawiane wykroczenie nie dotyczy wszystkich wskazanych wyżej przyczyn rozwiązania się umowy o pracę, dotyczyć może przede wszystkim wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę z zachowaniem terminów wypowiedzenia w sposób rażąco naruszający przepisy prawa pracy. Kodeks pracy nakłada na pracodawcę szczególne obowiązki w zakresie wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę. Do tych obowiązków zaliczamy: zachowanie formy pisemnej oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, wskazanie przyczyny usprawiedliwiającej wypowiedzenie umowy o pracę, przestrzeganie terminów wypowiedzenia, obowiązek konsultacji ze związkami zawodowymi, pouczenie pracownika o przysługujących mu prawach odwołania do sądu pracy, przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony szczególnej niektórych grup pracowniczych, obowiązek udzielenia pracownikowi zwolnienia na poszukiwanie pracy w wymiarze wskazanym w Kodeksie pracy. Naruszenie powyższych obowiązków stanowi wypowiedzenie umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa pracy co nie wystarcza do zakwalifikowania danego czynu jako wykroczenia z art.281 pkt 3 K.p. Konieczne jest aby to naruszenie przepisów prawa pracy było dokonane w sposób rażący. Mamy więc do czynienia z pojęciem ocennym, które każdorazowo będzie oceniane przez uprawniony organ np. sąd pracy, inspektora pracy. Inną przyczyną rozwiązania się umowy o pracę jest jej wypowiedzenie przez jedną ze stron bez zachowania terminów wypowiedzenia. Kodeks pracy przewiduje dla takie trybu rozwiązania umowy o pracę ściśle określone warunki – naruszenie ich w sposób rażący prowadzi do popełnienia wykroczenia określonego w art.281 pkt 3 K.p.
Nieudzielenie przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawne obniżenie jego wymiaru (art.282 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy)
Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu w wymiarze ustalonym na zasadach określonych w przepisach prawa pracy. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu. Wykroczenie to może polegać na nieudzieleniu urlopu w roku kalendarzowym za który on przysługuje lub błędnym wyliczeniu jego wymiaru. Wykroczenie to może być również popełnione przez nieudzielenie urlopu w terminie określonym w planie urlopów bądź w porozumieniu – chyba, że istnieją przesłanki do przesunięcia terminu rozpoczęcia urlopu – przesunięcie terminu rozpoczęcia urlopu przez pracodawcę jest dopuszczalne m.in. z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
Nieprzestrzeganie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art.283 § 1 Kodeksu pracy)
Jak już wyżej wspomniano wykroczenie z art.283 § 1 K.p. może popełnić osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy lub osoba kierująca pracownikami. W razie niedopełnienia obowiązku w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy z jednoczesnym wystąpieniem skutku w postaci narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, dany czyn stanowić będzie przestępstwo z art.220 Kodeku karnego.
Postępowanie mandatowe
Postępowanie mandatowe w zakresie powyższych wykroczeń prowadzi inspektor pracy lub sąd. Inpektor pracy może wymierzyć grzywnę w wysokości do 2 000zł, jednak w razie gdy ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenia przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy popełnia w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania takie wykroczenie, właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy w postępowaniu mandatowym może wymierzyć grzywnę do 5 000zł. Jeżeli osoba ukarana mandatem odmówi jego przyjęcia lub zajdzie konieczność wymierzenia grzywny której wartość przekracza 2 000zł inspektor pracy kieruje wniosek o ukaranie do sądu.
Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działaności Państwowej Inspekcji Pracy w 2010 roku – wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Wg powyższego sprawozdania w 2010r. ujawniono 88 tys. wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Jest to liczba większa w porównaniu z rokiem 2009 i 2008. Stwierdzono je u 43% kontrolowanych. Wśród najczęściej stwierdzanych wykroczeń przeciwko prawom pracownika znajdują się m.in. wykroczenia dotyczące wynagrodzenia za pracę, czasu pracy, legalności zatrudnienia, przygotowania do pracy. W ponad 50% przypadków inspekcja pracy ukarała mandatem, w ok.30% naruszeń zastosowała środki oddziaływania wychowawczego czyli m.in. pouczenia, ostrzeżenia, w 12% zostały sporządzone wnioski o ukaranie do sądu. Średnia wysokość wymierzanego mandatu to 1 211zł.
Literatura:
1. Muszalski W. Kodeks pracy – komentarz. Wydawnictwo C.H. Beck. Warszawa 2007
2. Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2010 roku – http://www.pip.gov.pl/html/pl/sprawozd/10/spraw_10.htm
