Klauzule abuzywne – pojęcie, treść i skutki prawne.

Klauzule abuzywne – pojęcie, treść i skutki prawne.

Klauzule abuzywne – na czym polegają i dlaczego są zabronione?

Klauzule abuzywne, nazywane również niedozwolonymi postanowieniami umownymi, w świetle art. 3851 Kodeksu cywilnego, są to postanowienia umowy zawieranej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, nie uzgodnione indywidualnie z konsumentem, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażąco naruszające interesy konsumenta.

Istnieją więc dwie przesłanki abuzywności, a zatem dwa powody, dla których klauzula zostaje uznana za klauzulę niedozwoloną w obrocie półprofesjonalnym (konsument – przedsiębiorca):

  1. kształtowanie praw i obowiązków konsumenta przez przedsiębiorcę w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
  2. rażące naruszenie interesów konsumenta.

Ponadto, aby konkretne postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, konsument nie może mieć rzeczywistego wpływu na postanowienia umowy.

W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z jej wzorca (art. 3851 § 3 Kodeksu cywilnego), a więc nie podlegającym indywidualnym uzgodnieniom i negocjacjom, poprzedzającym zawarcie umowy.

Niedozwolone postanowienia umowne dotyczącą nie tylko umów zawartych bezpośrednio pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem, ale także wzorców umów, w szczególności wykorzystywanych obecnie w sektorach usług: bankowych, finansowych, telekomunikacyjnych i in. (np. ogólne warunki umów dot. otwarcia i prowadzenia rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w banku).

Pojęcie abuzywności nie dotyczy postanowień umowy określających główne świadczenie stron (np. cena, wynagrodzenie), wtedy gdy zostało sformułowane w sposób jednoznaczny. Domniemywa się wówczas, iż konsument miał rzeczywisty wpływ na dotyczące go bezpośrednio świadczenie np. cenę za sprzedaż samochodu osobowego w wysokości 8 000 zł, a także że postanowienia umowne dotyczące tych istotnych elementów umowy, zostały z konsumentem indywidualnie uzgodnione.

Klauzule niedozwolone – treść

W obecnej regulacji prawnej Kodeksu cywilnego, znajduje się wykaz przykładowych niedozwolonych postanowień umownych. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż wymieniony katalog klauzul nie zawiera konkretnych klauzul uznanych za niedozwolone w ich literalnym brzmieniu, a jedynie wskazuje rodzaje klauzul, które w razie wątpliwości uważa się za niedozwolone, w szczególności gdy:

  1. klauzule abuzywne wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
  2. wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
  3. klauzule abuzywne wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
  4. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
  5. zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
  6. i inne.

Natomiast Rejestr niedozwolonych klauzul umownych w ich literalnym brzmieniu jest prowadzony przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Konsekwencje stosowania postanowień niedozwolonych

Klauzule niedozwolone zawarte w postanowieniach umownych, ujęte w umowie bądź we wzorcu umowy nie wiążą konsumenta względem przedsiębiorcy, a zatem są wobec konsumenta bezskuteczne. Następuje to z mocy samego prawa (ex lege). Wystarczy więc, aby spełnione były dwie wyżej opisane przesłanki abuzywności. Nie jest konieczne wytoczenie powództwa o uznanie danego postanowienia umownego bądź wzorca umowy za niedozwolony.

Jednakże w celu uniknięcia w przyszłości sporów z przedsiębiorcą, konsument może wytoczyć powództwo o uznanie spornego postanowienia umownego za niedozwolone przed sądem powszechnym.

Istnieje również możliwość uznania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie spornego postanowienia umownego za niedozwolone, ale pozostaje to wówczas bez związku z konkretną umową pomiędzy przedsiębiorcą X a konsumentem Y, tzw. kontrola abstrakcyjna.

W wyniku toczącego się postępowania o uznanie postanowień umowy za niedozwolone, określonego w przepisach art. 47936 do 47945 Kodeksu postępowania cywilnego, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie wydaje wyrok, w którym uznaje klauzulę za niedozwoloną i zakazuje stosowania jej w obrocie pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem.

Klauzula umieszczana jest we wspomnianym już Rejestrze klauzul niedozwolonych. Gdy przedsiębiorca zawrze w umowie bądź we wzorcu umowy klauzulę niedozwoloną, wpisaną do powyższego Rejestru, postanowienie umowne zawierające taką klauzulę jest nieważne (rygor z art. 58 Kodeksu cywilnego).

Polecane

Najnowsze