Umowa użyczenia – czym się charakteryzuje?
Umowa użyczenia charakteryzuje się tym, że użyczający przekazuje biorącemu rzecz na bezpłatne używanie przez pewien okres. Prawny aspekt umowy użyczenia reguluje kodeks cywilny (w art. 710-719). Osoba, która zobowiązuje się zezwolić biorącemu na używanie rzeczy nie pobiera od niej wynagrodzenia. Jednak biorący zobowiązany do ponoszenia kosztów powstałych na wskutek bieżącego użytkowania rzeczy. Jednak strony umowy mogą umówić się inaczej np. osoba przekazująca może zwolnić biorącego z takiego obowiązku. Wtedy biorący do używania może całkowicie bezpłatnie dysponować przekazaną rzeczą.
Odpowiedzialność w umowie użyczenia
Gdy użyczający zobowiązuje się zezwolić na używanie rzeczy warto zadbać o określenia stopnia odpowiedzialności np. za utratę rzeczy czy naprawy szkody poniesionej wskutek wad niezależnych od użyczającego.
Ogólna odpowiedzialność za wady używanej rzeczy ciąży na osobie, która powierza rzecz innej osobie.
Należy jednak pamiętać o trzech przesłankach:
- Użyczający musi wiedzieć o wadzie;
- Nie poinformował o niej biorącego;
- Wada była trudna do zaobserwowania w dniu przekazania rzeczy.
Biorący jest odpowiedzialny natomiast za przypadkową utratę przedmiotu lub jego uszkodzenie. Szczególnie wtedy, gdy biorący korzysta z rzeczy w sposób sprzeczny z jej przeznaczeniem, który określa umowa użyczenia, a także zezwala na korzystanie z rzeczy przez osobą trzecią, która nie jest do tego uprawniona.
Odpowiedzialność na zasadzie winy w zapisach umowy użyczenia
Zarówno użyczający jak i biorący rzecz w użyczenie ponoszą odpowiedzialność na zasadach ogólnych, określonych w art. 415 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Zatem zawinione zachowania zarówno użyczającego jak i biorącego, skutkiem których jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wynikającego z zawarcia umowy użyczenia, powodują powstanie po jednej ze stron lub po obydwu stronach umowy – odpowiedzialności deliktowej.
Ponadto należy wskazać, iż zgodnie z art. 711 Kodeksu cywilnego użyczający jest odpowiedzialny za wady rzeczy użyczonej. Wady te mogą mieć charakter jawny lub ukryty, mogą być to wady fizyczne lub prawne. Użyczającemu można przypisać odpowiedzialność z art. 711 Kodeksu cywilnego tylko w przypadku, gdy wiedząc o wadach rzeczy, nie zawiadomił o nich biorącego, najpóźniej w dniu wydania rzeczy.
Jest to zatem odpowiedzialność związana z zawinionym zachowaniem użyczającego, który ukrył przed biorącym rzecz w bezpłatne używanie wady tej rzeczy. Wyłączenie odpowiedzialności użyczającego względem biorącego ma miejsce wówczas, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć w momencie gdy została zawarta umowa użyczenia.
Zasada odpowiedzialności casus mixtus
Użyczający i biorący rzecz w bezpłatne używanie, jak już wyżej wskazano ponoszą odpowiedzialność kontraktową na podstawie art. 471 Kodeksu cywilnego z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Art. 714 w przypadku, gdy umowa użyczenia wprowadza uregulowanie szczególne, zaostrzając odpowiedzialność biorącego rzecz do bezpłatnego używania. Zgodnie z art. 714 Kodeksu cywilnego biorący do używania jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy, albo gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie.
Zatem oprócz odpowiedzialności opartej na zasadzie winy, biorący rzecz do używania ponosi szczególną odpowiedzialność za przypadkową, a nie zawinioną utratę lub uszkodzenie rzeczy w przypadku zaistnienia dwóch, wskazanych w w/w przepisie sytuacji.
Solidarna odpowiedzialność biorących
Jeżeli kilka osób wzięło jedną rzecz do bezpłatnego używania ich odpowiedzialność jest solidarna. Dotyczy to sytuacji, gdy umowę użyczenia zawierają więcej niż dwie osoby, a po stronie biorącego rzecz do bezpłatnego używania występuje więcej niż jeden podmiot.
W tym przypadku odpowiedzialność biorących rzecz do bezpłatnego używania jest solidarna. Natomiast w sytuacji, gdy biorący rzecz w bezpłatne używanie oddał rzecz osobie trzeciej, mimo braku zgody użyczającego, odpowiedzialność biorącego i osoby trzeciej jest solidarna, ale jedynie pozornie, albowiem podstawą odpowiedzialności biorącego jest art. 471 i następne Kodeksu cywilnego, natomiast odpowiedzialność osoby trzeciej wywodzi się z zasad ogólnych – art. 415 i następne Kodeksu cywilnego.
Odpowiedzialność za używanie rzeczy w sposób sprzeczny z umową lub właściwościami i przeznaczeniem rzeczy
Skutkiem niewłaściwego używania rzeczy w sposób sprzeczny z umowa użyczenia lub z właściwościami lub przeznaczeniem rzeczy, ponadto: powierzenia rzeczy innej osobie nie będąc do tego upoważnionym przez użyczającego ani zmuszonym przez okoliczności, a także jeżeli rzecz staje się użyczającemu potrzebna z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy – użyczający ma uprawnienie do żądania zwrotu rzeczy od biorącego rzecz w bezpłatne używania w każdym czasie.
Jest to szczególny rodzaj odpowiedzialności, który nie skutkuje powstaniem obowiązku odszkodowawczego, a jedynie uprawnieniem po stronie użyczającego do zwrotu rzeczy.
