Definicja legalna kosztów stanowi, że obejmują one opłaty i wydatki (art. 2 KSCU) Obowiązek poniesienia kosztów według generalnej zasady ciąży na stronie, która wnosi pismo do sądu, które podlega opłacie, lub stronie, która powoduje wydatki. Jednak ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze ustanowiło szerszą definicję kosztów postępowania upadłościowego, w skład którego wchodzą: opłaty sądowe oraz wydatki niezbędne dla osiągnięcia celu postępowania. Wydatki związane z postępowaniem upadłościowym szczegółowo wymienione są w art. 230 – ich zdefiniowanie nastąpiło poprzez ich szczegółowe wyliczenie. Opłatami sądowymi są wpis i opłata kancelaryjna – ich wysokości zostały określone w ustawie. Ustawodawca do wydatków zalicza wynagrodzenie dla syndyka, nadzorcy sądowego oraz zarządcy, które pokrywane są z masy upadłości. Art. 162 ust. 1 PrUpadNapr stanowi, że wynagrodzenie wyżej wymienionych osób uzależnione jest od wykonywanych czynności, stosownie do wykonywanej pracy. Do właściwości sądu należy ocena zasadności wniosku o ustalenie wynagrodzenia, ustalenie wkładu pracy oraz jej rezultaty, ponadto sąd powinien brać pod stan funduszy masy upadłościowej, na postawie której można ocenić pozycję majątkową dłużnika. Wynagrodzenie nie powinno przekraczać 3 % wartości funduszów masy oraz sum uzyskanych z likwidacji rzeczy i praw obciążonych rzeczowo. Do wydatków zalicza się również, wynagrodzenie dla osób, które zostały zatrudnione przez syndyka, nadzorcę sądowego czy zarządcę po uzyskaniu uprzedniej zgody sędziego – komisarza. Z racji zatrudnienia, osobom tym opłacane są składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe.
Dodatkowymi wydatkami, które zwiększą koszty postępowania upadłościowego, będą: koszty obwieszczeń i zgłoszeń, jak również koszty zgromadzania wierzycieli, wydatki poniesione przez radę wierzycieli oraz wynagrodzenie członków rady. Do wydatków zalicza się również podatki i inne daniny publiczne, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości.
Warto zwrócić uwagę na sytuację kuratora w postępowaniu upadłościowym. Ustanawiany jest on dla wierzyciela niemającego zdolności sądowej lub procesowej, jak również dla wierzyciela, który jest osobą prawną albo inna jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, która na podstawie odrębnych przepisów nabyła zdolność prawną, przy czym wspomniane osoby prawne posiadają braki w składzie organów decyzyjnych. Owe braki muszą uniemożliwiać, sprawne działanie danej jednostki, wówczas sędzia – komisarz powoła instytucję kuratora, w celu usprawnienia postępowania. Wynagrodzenie tak ustanowionych kuratorów pokrywane jest masy upadłości, w sytuacji gdy przepisy nie stanowią inaczej. Takim odmiennym uregulowaniem jest art. 190 ust. 3 PrUpadNapr, zgodnie z którym, koszty działania kuratora obciążają wierzyciela, dla którego kurator został ustanowiony, i podlegają zaspokojeniu z sum wypłaconych wierzycielowi w postępowaniu upadłościowym. W razie zawarcia układu oraz jeżeli wypłacona wierzycielowi w postępowaniu upadłościowym suma nie wystarcza na zaspokojenie kosztów ustanowienia kuratora, sędzia-komisarz wydaje postanowienie zobowiązujące wierzyciela do ich poniesienia. Koszty te ściąga się według przepisów o egzekucji opłat sądowych. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie.
Art. 231 stanowi, że koszty postępowania upadłościowego pokrywane są z masy upadłościowej. W sytuacji, gdy te koszty nie zostaną pokryte po zakończeniu postępowania, z powodu niskiej wartości masy upadłości, wówczas obowiązek pokrycia kosztów ciąży na upadłym.
W postępowaniu upadłościowym w stosunku do dłużnika nie stosuje się przepisów o zwolnieniu z kosztów sądowych. Wniosek o ogłoszenie upadłości co do zasady zgłasza wierzyciel, gównie w sytuacji gdy jego dłużnik jest niewypłacalny. Jednak może zdarzyć się tak, że po zgłoszeniu wniosku, dłużnik uregulował wszystkie zobowiązania a wierzyciel cofnął wniosek, pomimo to powstały już koszty wynikające ze złożenia wniosku i to na dłużniku ciąży obowiązek ich pokrycia. W razie uchylenia postępowania upadłościowego sędzia – komisarz, może zwolnić upadłego od ponoszenia kosztów sądowych. Sąd może żądać od wnioskodawcy zaliczki na koszty postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości pod rygorem odrzucenia wniosku. Sędzia – komisarz może zwołać zgromadzenie wierzycieli, na którym powinna zostać podjęta uchwała w przedmiocie wpłaty przez wierzycieli zaliczki na poczet kosztów postępowania. Po zakończeniu postępowania upadłościowego upadły nie może żądać od wierzyciela zwrotu kosztów postępowania, chyba że nastąpiło uchylenie postępowania upadłościowego, a wierzyciel zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości w
złej wierze.
Koszty postępowania upadłościowego obwarowane są dość trudnymi i skomplikowanymi przepisami, jednak wszystkie mają wspólny cel – zapewnienie płynności obrotu gospodarczego oraz ochronę wierzyciela.
1 D. Zienkiewicz (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze Komentarz, wyd.2, Warszawa 2006, s.3.
