Usprawnienia w przedsiębiorstwie za pomocą projektów racjonalizatorskich

Usprawnienia w przedsiębiorstwie za pomocą projektów racjonalizatorskich

Regulacja dotycząca projektów racjonalizatorskich zawarta została w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2001 r., nr 49, poz. 508).

Projekt racjonalizatorski

Racjonalizacja to działania polegające na usprawnieniu, poprzez dokonywanie drobnych zmian i udoskonaleń, szeroko rozumianego procesu produkcji, przez co staje się on efektywniejszy. Zgodnie z art. 7 ust. 2 Prawa własności przemysłowej, projektem racjonalizatorskim jest każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, niebędące wynalazkiem podlegającym opatentowaniu, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. Tak sformułowana definicja nie wskazuje czym jest, ale czym nie jest projekt racjonalizatorski. Ma to na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której przedsiębiorcy uchylaliby się od obowiązków wynikających z dokonania przez twórcę któregoś z wyżej wymienionych projektów wynalazczych, kwalifikując je jako projekty racjonalizatorskie. Dla projektów racjonalizatorskich nie nabywa się bowiem, tak jak np. w odniesieniu do wynalazków, wyłącznych praw ochronnych, co daje oczywiście dalej idącą ochronę niż uznanie danego rozwiązania tylko za projekt racjonalizatorski. Projektów tych nie rejestruje się także w Urzędzie Patentowym.

Brak jednak przeciwwskazań, aby uznać za projekt racjonalizatorski któreś z rozwiązań, jakie z mocy omawianej ustawy nie uważa się za wynalazki, czyli m.in. wytwory o charakterze jedynie estetycznym, plany, zasady i metody dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej, gry, czy programy komputerowe.

Czym jest zatem projekt racjonalizatorski?

Musi to być rozwiązanie (niebędące wynalazkiem) polegające najczęściej na usprawnieniu rozwiązań generalnie znanych i dostosowaniu ich do potrzeb konkretnego zakładu.

Projektami racjonalizatorskimi są przykładowo: reorganizacja zadań pracowników na poszczególnych stanowiskach pracy, przystosowanie jakiegoś znanego rozwiązania technicznego na potrzeby przedsiębiorcy, wskazanie, jaki sprzęt powinien być użyty do konkretnego przedsięwzięcia, pomysł zastąpienia jednego surowca innym, przerobienie maszyny, żeby lepiej funkcjonowała.

Niezbędnym elementem zaliczenia danego rozwiązania jako projektu racjonalizatorskiego jest przyjęcie go przez przedsiębiorcę (np. pracodawcę) oraz wcześniejsze ustalenie przez przedsiębiorcę regulaminu racjonalizacji.

Przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalanym przez siebie regulaminie racjonalizacji

Projektami racjonalizatorskimi są tylko te rozwiązania, które zostaną uznane za takie przez przedsiębiorcę. Racjonalizacja to element wewnętrznej polityki przedsiębiorstw; przedsiębiorca nie ma obowiązku wprowadzania go – jest to jego wyłączne uprawnienie.

Przedsiębiorca, który chce dać swojej firmie możliwość rozwoju przez zastosowanie racjonalizacji, musi ustalić regulamin racjonalizacji. Regulamin ten określa właśnie warunki przyjmowania projektów racjonalizatorskich. Ponadto, w regulaminie powinny znaleźć się także wytyczne wskazujące na to, jakie rozwiązania i przez kogo dokonane uznaje się w przedsiębiorstwie za projekty racjonalizatorskie, na sposób załatwiania zgłoszonych projektów oraz określające zasady wynagradzania twórców tych projektów (art. 7 ust. 3). Przedsiębiorca ma swobodę w określeniu, jakie rozwiązania będzie uznawał za projekty racjonalizatorskie, o ile oczywiście nie będą to wynalazki podlegające opatentowaniu, wzory użytkowe, wzory przemysłowe lub topografie układów scalonych.

Z przepisów tych wynika, iż wprowadzenie regulaminu racjonalizacji jest wymogiem niezbędnym, żeby projekty racjonalizatorskie w danym przedsiębiorstwie mogły w ogóle istnieć. Po wprowadzeniu regulaminu racjonalizacji, każdy zgłoszony przedsiębiorcy projekt racjonalizatorski podlega jego postanowieniom, a zwłaszcza, kto może zgłosić racjonalizację oraz jakie otrzyma za nią wynagrodzenie.

Twórcy projektów racjonalizatorskich

W ustawie nie ograniczono kręgu twórców jedynie do osób, które pozostają z przedsiębiorcą w stosunku pracy. Wynika z tego, że ów „przedsiębiorca” nie musi być pracodawcą osoby, która zgłosiła racjonalizację. Wszystko zależy od ustaleń regulaminu racjonalizacji – to w nim przedsiębiorca zobowiązany jest ustalić, kto może dokonywać rozwiązań, które będą uznane za projekty racjonalizatorskie. Przedsiębiorca może ograniczyć zakres zastosowania regulaminu do jego pracowników, ale może równie dobrze określić go szeroko: do osób związanych na podstawie umów cywilnoprawnych, a nawet zupełnie z zewnątrz.

Dozwolone jest też zróżnicowanie określonych podmiotów (ci mogą, a ci nie). Szczegółowe zróżnicowanie nie może mieć jednak charakteru niedozwolonej dyskryminacji w rozumieniu przepisów prawa pracy.

Przykład: przedsiębiorca wyłączył od dodatkowych przywilejów związanych ze zgłoszeniem projektów racjonalizatorskich osoby, które w firmie zajmują się PR-em wewnątrzorganizacyjnym. Nie stanowi to dyskryminacji, ponieważ od takich osób oczekuje się usprawnień z tytułu ich zwykłych obowiązków pracowniczych wynikających z umowy o pracę; innowacyjność jest w tym przypadku objęta wynagrodzeniem zasadniczym.

Uprawnienia racjonalizatorów

Twórcy racjonalizacji przysługuje prawo do wymieniania go jako twórcy w dokumentach i publikacjach, a więc niejako do „autorstwa” danego rozwiązania. Ponadto, racjonalizatorowi należy się wynagrodzenie określone w regulaminie. Wraz z przyjęciem projektu przez przedsiębiorcę, twórca automatycznie uzyskuje prawo do wynagrodzenia; w wysokości i postaci, którą ustalił przedsiębiorca w regulaminie.

Polecane

Najnowsze