Zasady odstąpienia od umowy wzajemnej zawiera w art. 491§1 kodeksu cywilnego. Warto jednak zwrócić uwagę, iż skuteczne odstąpienie od umowy musi być poprzedzone szeregiem czynności przygotowawczych. Brak podjęcia w/w czynności skutkuje nieważnością złożonego oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Charakter odstąpienia od umowy:
Każde odstąpienie od umowy jest jednostronnym oświadczeniem woli składanym drugiej stronie, które powoduje zakończenie stosunku prawnego bez potrzeby uzyskania zgody dłużnika.
Zwłoka:
Art. 491 kc. znajduje zastosowanie wyłącznie, kiedy dłużnik popadł w zwłokę w wykonaniu świadczenia wynikającego z umowy wzajemnej. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż dłużnik dopuszcza się zwłoki w sytuacji, gdy niewykonanie zobowiązania następuje z powodów, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.
Art. 491 kc. nie znajduje natomiast zastosowania w sytuacji, gdy:
a) dłużnik nie popadł w zwłokę,
b) dłużnik pozostaje w zwłoce w wykonaniu nieistotnego obowiązku umownego,
c) nienależyte wykonanie umowy polega na uchybieniach dotyczących sposobu lub miejsca spełnienia świadczenia.
Ustalenie wystąpienia w konkretnej sytuacji zwłoki jest o tyle istotne, iż przedwczesne złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy należy uznać za bezskuteczne.
Wyznaczenie dodatkowego terminu:
Odstąpienie od umowy musi być poprzedzone złożeniem oświadczenia zawierającego:
a) wyznaczenie dłużnikowi odpowiedniego dodatkowego terminu do wykonania umowy,
b) wyraźne zagrożenie, iż w przypadku bezskutecznego upływu w/w terminu wierzyciel będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
W piśmiennictwie dosyć powszechnie wskazuje się, iż dodatkowy termin na spełnienie świadczenia powinien być odpowiedni, co oznacza, iż powinien stwarzać dłużnikowi rzeczywistą możliwość spełnienia świadczenia objętego zwłoką. Termin ten jest więc uzależniony od konkretnych okoliczności .
Forma oświadczenia:
Dodatkowy termin do prawidłowego wykonania świadczenia może zostać wyznaczony w dowolnej formie nawet, jeśli umowa została zawarta w formie szczególnej. W przypadku gdy, umowę (nienależycie wykonywaną) zawarto w formie pisemnej lub w jakiejkolwiek innej formie szczególnej (pismo z datą pewną lub urzędowo poświadczonym podpisem), to oświadczenie o odstąpieniu od niej powinno być stwierdzone pismem.
Sposób złożenia oświadczenia:
Oświadczenie o odstąpieniu od umowy wzajemnej musi być złożone drugiej stronie. Zgodnie z art. 61 kc. oświadczenie uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią.
Świadczenia podzielne.
W sytuacji gdy, świadczenia obu stron zawartej umowy są podzielne, a dłużnik popadł w zwłokę wyłącznie w stosunku do części świadczenia – wierzyciel może albo odstąpić co do części niespełnionego świadczenia, albo co do całej reszty świadczenia, które nie jest spełnione.
