Opis i oszacowanie
Po wszczęciu egzekucji przeciwko dłużnikowi, na etapie opisu i oszacowania nieruchomości zostaje ustalone, czy przedmiotem egzekucji jest nieruchomość rolna. Nieruchomością wchodząca w skład gospodarstwa rolnego są grunty rolne, grunty leśne, budynki lub ich części wraz z urządzeniami i inwentarzem (art. 553 k.c.). Zgodnie z przepisem art. 461 k.c. grunty rolne stanowią grunty, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Opis i oszacowanie nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego musi zawierać dodatkowe elementy, takie jak m.in. opis budynków i urządzeń, określenie obszaru, jakości i klasy gruntów ornych, łąk, pastwisk, lasów, ogrodów, sadów, torfowisk, ilości i jakości inwentarza żywego i martwego, zapasów niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa (§ 135 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie czynności komorników, Dz. U. 1968 nr 10 poz. 62).
Prawo przejęcia na własność
Odrębności od zwykłego postępowania egzekucyjnego w odniesieniu do egzekucji z nieruchomości rolnej dotyczą możliwości nabycia takiej nieruchomości poza trybem licytacji, co pozwala ominąć długotrwałe i skomplikowane postępowanie licytacyjne. Z chwilą obwieszczenia o licytacji (art. 958 k.p.c.), po bezskutecznej pierwszej lub drugiej licytacji (art. 982 i 984 k.p.c.) uprawnione podmioty mogą przejąć nieruchomość na własność.
Z chwilą obwieszczenia o licytacji nieruchomości rolnej prawo przejęcia przysługuje współwłaścicielowi tej nieruchomości, który nie jest dłużnikiem osobistym. Może to być każdy uprawniony niezależnie od rodzaju współwłasności, a więc zarówno współwłaściciel części ułamkowej, jak i współwłaściciel współwłasności łącznej. Współwłaściciel powinien złożyć wniosek o przejęcie oraz rękojmię, chyba że ustawa go od niej zwalnia. Jedynym ograniczeniem jest termin – wniosek o przejęcie musi zostać złożony najpóźniej trzeciego dnia włącznie przed licytacją (art. 958 § 1 k.p.c.).
Możliwość skorzystania z prawa do przejęcia na własność nieruchomości rolnej dla współwłaściciela nieruchomości rolnej niebędącego dłużnikiem osobistym, pojawia się po bezskutecznej pierwszej licytacji. W tym przypadku cena wynosi nie mniej niż trzy czwarte sumy szacowania, a przejęcie następuje na wniosek złożony w ciągu tygodnia od licytacji oraz po złożeniu rękojmi, chyba że ustawa zwalnia wnioskodawcę od tego obowiązku (art. 982 k.p.c.). Prawo do przejęcia na własność przysługuje współwłaścicielowi niebędącemu dłużnikiem osobistym także po bezskutecznej drugiej licytacji i prawo to przysługuje mu z pierwszeństwem przed wierzycielem egzekwującym i hipotecznym. Cena za jaką można przejąć nieruchomość wynosi w takim przypadku nie mniej niż dwie trzecie sumy oszacowania (art. 984 k.p.c.).
Postępowanie w przypadku kilku uprawnionych do prawa przejęcia
Jeśli kilku współwłaścicieli zgłosi wniosek o przejęcie, niezależnie od momentu zgłoszenia tego wniosku, pierwszeństwo przejęcia przysługuje temu z nich, który prowadzi gospodarstwo rolne lub pracuje w nim. W ustawie nie wskazano precyzyjnie, czy prowadzenie gospodarstwa rolnego ma dotyczyć gospodarstwa będącego przedmiotem egzekucji. W literaturze zaproponowano rozwiązanie tego sporu przy użyciu wykładni celowościowej. Wykładnia przepisu wskazuje ustalenie pierwszeństwa w taki sposób, że nieruchomość należy przyznać współwłaścicielowi, który prowadzi gospodarstwo podlegające egzekucji lub w nim pracuje, a dopiero w dalszej kolejności współwłaścicielowi prowadzącemu lub pracującemu w jakimkolwiek gospodarstwie (por. A. Barańska, [w:] K. Piasecki, Kodeks postępowania cywilnego. Tom II, Warszawa 2006, s. 1047). Jeśli warunek ten spełnia kilku z nich lub nie spełnia go żaden z nich, sąd przyznaje pierwszeństwo temu, który daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego (art. 958 § 2 k.p.c.). Przejęcie nie może nastąpić za cenę niższą niż suma oszacowania.
