Zwolnienie od kosztów sądowych

Zwolnienie od kosztów sądowych

Wstęp

Konieczność poniesienia kosztów sądowych wielokrotnie blokuje możliwość dochodzenia przez stronę obrony swoich praw przed sądem. Instytucją, która ma zwiększyć dostępność drogi sądowej dla osób ubogich lub znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej jest możliwość zwolnienia ich od kosztów procesu, zarówno uprzedniego, jak i w czasie trwającego procesu. Zwolnienie od kosztów procesu zostało uregulowane w przepisach tytule IV (art. 94-118) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2010 r. Nr 90 poz. 594 zwanej dalej „KosztCywU” ), i należy ją odróżnić od instytucji zwrotu kosztów procesu z k.p.c. Regulacja kodeksowa odnosi się do sytuacji już zakończonego sporu, w której jedna ze stron – generalnie przegrywająca proces – ma obowiązek zwrócić koszty procesu drugiej stronie. Natomiast zwolnienie od kosztów sądowych (zwane też zwolnieniem od kosztów procesu) jest instytucją uprzednią, mającą umożliwić pewnym kategoriom podmiotów w określonych sytuacjach dochodzenia roszczenia przed sądem (wyjątkowo obronę, np. przy zarzutach od nakazu zapłaty), mimo nie uiszczenia opłat sądowych i nie ponoszenia dalszych kosztów, które ponosi za nie skarb państwa. Dotyczy to także sytuacji, gdy stan majątkowy strony ulegnie pogorszeniu w trakcie trwającego procesu. Relacje miedzy zwolnieniem od kosztów z zasądzeniem kosztów reguluje art. 113 KosztCywU. Zgodnie z wskazanym przepisem sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, a jak nie to nakaże jego egzekucję z roszczenia zasądzonego na rzecz jednej ze stron, według zasad z tego przepisu.

Zwolenie od kosztów sądowych z mocy prawa oraz na wniosek

Część przepisów wskazanej ustawy reguluje ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych pewnych podmiotów (skarb państwa), osób dochodzących określonych roszczeń (np. roszczeń alimentacyjnych, o ustalenie ojcostwa czy uznanie postanowień umownych za niedozwolone) czy nawet stron występujących w pewnych typach postępowania (np. przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych) z mocy samego prawa, bez dalszej ingerencji organu procesowego i oceny wystąpienia przesłanek zwolnienia. W wskazanych wypadkach ustawodawca dokonał normatywnej oceny, iż w wskazanych sytuacjach względy celowościowe uzasadniają zwolnienie danego pomiotu z obowiązku ponoszenia kosztów procesu. Zwolnienie takie – zwane ustawowym – należy odróżnić od zwolnienia na mocy orzeczenia sądu, w którym sąd bada czy wniosek strony o zwolnienie od kosztów odpowiada przesłankom ustawowym i czy jest zasadny w świetle sytuacji materialnej wnoszącego. Dopiero pozytywna ocena sądu rozstrzyga, iż strona zostaje zwolniona z kosztów procesu.

Zwolnienie na wniosek strony

Zgodnie z treści art. 102 ust. 1 KosztCywU Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie wnoszące o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, którego aktualny wzór zamieszczany jest na stronach ministerstwa sprawiedliwości. Możliwe jest częściowe zwolnienie strony od kosztów sądowych (art. 101 KosztCywU), zależnie od możliwości ich poniesienia przez stronę. Sąd może uzależnić zwolnienie od kosztów sądowych od złożenia przez wnioskodawcę przyrzeczenia według roty zamieszczonej w art. 102 ust. 3 KosztCywU. Przyznając zwolnienie sąd dokonuje oceny możliwości poniesienia przez stronę kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny przez pryzmat jej stanu rodzinnego, majątku , dochodów i źródeł utrzymania oraz okoliczności sprawy. Wniosek może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Jeżeli składamy wniosek ustanie, oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania może być złożone do protokołu. Należy pamiętać, że jeżeli sąd podejmie wiadomość iż przedstawione przez stronę we wniosku okoliczności nie są prawdziwe, może zarządzić stosowne dochodzenie i w efekcie zwolnienie od kosztów dokonane na mocy orzeczenia sądu może być cofnięte. Strona która świadomie podała nieprawdziwe informacje, może zostać dodatkowo obciążona grzywną w wysokości 1000 zł. Zgodnie z art. 110 KosztCywU sąd może także cofnąć zwolnienie od kosztów, jeżeli okoliczności na których je oparto nie istniały lub przestały istnieć w trakcie procesu.

Zwolnienie z mocy prawa

Jak już była mowa, instytucja ta obejmuje szereg przepisów zwalniających pewne podmioty z ponoszenia kosztów sądowych z uwagi na ustawowo określone przesłanki. Poniżej opiszę najważniejsze. Zwolniony od ponoszenia kosztów sadowych jest skarb państwa. Art. 94 ust. 1 KosztCywU wymienia wnioski procesowe, które nie powodują powstania kosztów procesu (np. o udzielenie zabezpieczenia zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie; o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt czy będącego podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu). Ustęp 2 wskazanego artykułu wymienia inne typy czynności procesowych (zwłaszcza wszczynających postępowania odwoławcze) objęte zwolnieniem (np. skarga na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych czy skargi na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego). Z kolei art. 96 wskazuje roszczenia, których dochodzenie wyłącza obowiązek zwrotu kosztów procesu (np. ustalenie ojcostwa, roszczenia alimentacyjne czy uznanie postanowień umownych za niedozwolone) jak i podmioty, które w procesie są zwolnione od ponoszenia kosztów sądowych (np. kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub sąd opiekuńczy dla danej sprawy, czy prokurator). Należy także wskazać, iż w sprawach z zakresu prawa pracy o roszczenia pracownika wydatki obciążające pracownika ponosi tymczasowo Skarb Państwa.

Polecane

Najnowsze