Obowiązek zwrotu korzyści przez osobę trzecią
O obowiązku zwrotu korzyści bezpodstawnie uzyskanej traktuje art. 407 k.c. który wskazuje, że jeżeli dany podmiot uzyskał bezpodstawnie korzyść majątkową, a następnie bezpłatnie zbył ją osobie trzeciej, obowiązek zwrotu przechodzi na tą osobę trzecią. Regulacja ta jest wyjątkowa ze względu na to, że obowiązek przechodzi na osobę trzecią jedynie w sytuacji, gdy otrzymała ona korzyść bezpłatnie. Ciekawą sytuacją potwierdzającą powyższą regulację w praktyce jest orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1992 roku , III CZP 142/91, w którym uznał że „jeżeli na skutek rozszerzenia przez małżonków wspólności ustawowej przedmiot darowizny dokonanej na rzecz jednego z nich wszedł w skład majątku wspólnego, do zwrotu tego przedmiotu wobec odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, obowiązani są oboje małżonkowie.”
Obowiązek zwrotu korzyści i jego wygaśnięcie.
Art. 406 kodeksu cywilnego, wskazuje że obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko co w razie zbycia, utraty, lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody. Wiadome jest, że upływ czasu może spowodować, że uzyskana przez wzbogaconego korzyść nie istnieje już w takiej samej formie w jego majątku. Jeżeli zatem ją zbył, utracił albo przez uszkodzenie obniżył jej wartość wydaniu podlegają wszystkie surogaty jakie uzyskał. Zgodnie jednak z art. 409 kodeksu cywilnego obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa jeżeli ten, kto korzyść uzyskał zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Z treści tego przepisu wynika zasada aktualności wzbogacenia. W chwili podniesienia roszczenia o zwrot uzyskanej korzyści nie ocenia się jedynie jej wartości ale także sprawdza się czy w ogóle jeszcze istnieje. Tak więc zobowiązany do zwrotu korzyści w naturze może zwolnić się z tego obowiązku wykazując, że korzyść zużył lub utracił tak że nie jest już wzbogacony. Jest to tzw. zużycie konsumpcyjne. Jeżeli jednak przy zachowaniu należytej staranności wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu korzyści odpowiada również za przypadkową utratę lub uszkodzenie przedmiotu, chyba że doszłoby o tego także wtedy gdyby ten przedmiot znajdował się we władaniu zubożonego.
Rozliczenie nakładów
Kolejną bardzo ważną kwestią dotyczącą bezpodstawnego wzbogacenia jest obowiązek rozliczenia nakładów, bowiem często zdarza się, że wzbogacony w jakiś sposób ulepsza rzecz, którą następnie zobowiązany jest zwrócić. Art. 408 k.c. wskazuje, że wzbogacony może żądać od zubożonego zwrotu poczynionych nakładów koniecznych, o ile nie znalazły one pokrycia w użytku, który osiągnął z rzeczy. Wzbogacony może ponadto żądać zwrotu nakładów tylko w zakresie w jakim zwiększają one wartość danej korzyści, może jednak zabrać nakłady przywracając stan poprzedni. Ustawodawca stawia w gorszej pozycji wzbogaconego, który działa w złej wierze, bowiem jeżeli w chwili czynienia nakładów zdawał sobie sprawę z tego, że dana korzyść mu się nie należy może żądać zwroty poczynionych nakładów tylko o tyle o ile zwiększają one wartość rzeczy w chwili jej wydania. Jednak skala poczynionych nakładów może być tak duża, że uzasadnione będzie odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 405 k. c. – czyli obowiązku zwrotu korzyści w naturze. Zarówno żądający zwrotu jak i zobowiązany mogą wnosić, aby sad skorzystał z możliwości uproszczonego rozliczenia między nimi i przyznanie zubożonemu tej części wartości pieniężnej, która przewyższa podlegające rozliczeniu nakłady. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że niedopuszczalne jest w tej materii orzekanie z urzędu nawet gdyby wartość nakładów znacznie przewyższała wartość podlegającej zwrotowi nieruchomości. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 1987 r. III CRN 152/87.
