Przesłanki zastosowania instytucji
Przyrost uregulowany jest w art. 965 kodeksu cywilnego. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów.
Można więc wyróżnić kilka przesłanek, które muszą być spełnione, by można było zastosować instytucję przyrostu. I tak:
1.Przesłanki dotyczące powołanego:
– powołany nie chce być spadkobiercą,
lub
– powołany nie może być spadkobiercą.
2.Spadkodawca nie wyłączył w testamencie działania instytucji przyrostu.
Sytuacja, w której powołany nie chce lub nie może być spadkobiercą
Przesłanka dotycząca powołanego dzielona w literaturze (tak: K. Osajda) na element subiektywny (gdy powołany nie chce być spadkobiercą) i obiektywny (gdy powołany spadkobiercą być nie może).
Brak chęci bycia spadkobiercą ma charakter subiektywny, gdyż jest to wyraz braku woli ze strony potencjalnego spadkobiercy. Jeśli jednak powołany nie chce być spadkobiercą musi podjąć pewne czynności. Jeśli bowiem od dnia otwarcia spadku minie 6 miesięcy zastosowanie znajdzie instytucja jego milczącego przyjęcia. Jeśli więc powołany nie chce być spadkobiercą musi w ciągu 6 miesięcy spadek odrzucić.
Przypadek, gdy powołany nie może być spadkobiercą dotyczy następujących sytuacji:
– osoba fizyczna nie życie w momencie otwarcia spadku – nie może ona bowiem dziedziczyć ze względu na brak zdolności dziedziczenia,
– osoba prawna nie istnieje w chwili otwarcia spadku – również nie posiada ona zdolności dziedziczenia,
– osoba fizyczna zostanie uznana niegodną dziedziczenia,
– osoba fizyczna zostanie wydziedziczona,
– fundacja ustanowiona w testamencie nie zostanie zarejestrowana w okresie 2 lat od otwarcia testamentu).
Może wydawać się wątpliwym, co się stanie w przypadku, gdy kilka osób spełni wyżej wymienione warunki. Ustawodawca posłużył się bowiem sformułowaniem „jednego” ze spadkobierców. Jednak instytucja przyrostu znajdzie zastosowanie także, gdy warunki spełnia kilka osób. Jeśli więc jest kilku powołanych (np. pięciu), a spadkobiercami nie może (lub nie chce) być trzech z nich, spadek przypadnie pozostałym dwóm.
Aby możliwe było zastosowanie działania instytucji przyrostu musi jednak pozostawać choć jeden z powołanych spadkobierców, który może i chce dziedziczyć.
Wyłączenie przyrostu przez spadkodawcę
Spadkodawca ma swobodę wyrażania woli, może więc w testamencie wyłączyć działanie instytucji przyrostu. Może tego dokonać w sposób wyraźny (bezpośrednio wyłączając działanie przyrostu), ale także dorozumiany (wskazując inny porządek dziedziczenia).
Skutki dla spadkobiercy
Art. 1014 kodeksu cywilnego wskazuje pewne odmienne reguły przyjęcia i odrzucenia udziału, jaki przypada spadkobiercy w przypadku działania instytucji przyrostu. Ustawodawca wyraźnie wskazał, że spadkobierca może odrzucić udział w spadku przypadający mu z tytułu przyrostu przy jednoczesnym przyjęciu udziału, który przypada mu jako spadkobiercy powołanemu.
