Zdefiniowanie pojęcia stalkingu nie jest łatwe. Według części badaczy „stalking jest formą złośliwego i powtarzającego się prześladowania i dokuczania innej osobie, przy czym zachowanie to wzbudza w pokrzywdzonym poczucie zagrożenia”. Według innych, jest to forma „psychicznej napaści, w której sprawca w sposób powtarzalny i niepożądany przez ofiarę, burząc jej spokój, wdziera się do sfery prywatności tejże osoby, z którą nic go nie łączy (albo już nie łączy) z pobudek wskazujących na uczuciowe podłoże działań” .
Ustawodawca wskazał ponadto na typowe zachowania właściwe dla stalkingu.
Należą do nich:
1. uporczywe kontakty osobiste lub za pośrednictwem środków teleinformatycznych lub osób trzecich,
2. obecność w pobliżu domu, czy miejsca pracy,
3. wysyłanie korespondencji w każdej dostępnej formie od tradycyjnej po elektroniczną,
4. śledzenie pokrzywdzonego,
5. rozsyłanie fałszywych informacji lub plotek,
6. nękanie osób najbliższych,
7. napaści na pokrzywdzonego lub osoby mu bliskie.
Jak widać zjawisko stalkingu stanowi zagrożenie dla podstawowych dóbr chronionych przez polski system prawny, takich jak wolność, godność czy cześć. Są to działania, które doprowadzić mogą do poniżenia człowieka, zniszczenia jego dobrego imienia lub pozycji.
Problem jest o tyle istotny, że z badań przeprowadzonych w 2009 r. na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości, niemal co dziesiąty Polak deklaruje, że padł ofiarą uporczywego nękania.
Wprowadzony przepis art. 190a Kodeksu karnego wprowadza pojęcie „uporczywego nękania” jako znamię czynu objętego wprowadzonym art. 190a Kodeksu karnego. W uzasadnieniu do projektu ustawy ustawodawca wskazuje na definicje słów „uporczywy” i „nękanie” zaczerpnięte z „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. S. Dubisza, PWN 2003 r. Z zawartych tam definicji wynika, że „uporczywy” to „trudny do usunięcia, utrzymujący się długo lub ciągle powtarzający się, nieustanny, uciążliwy”. Nękaniem jest natomiast „ustawicznie dręczenie, trapienie, niepokojenie (czymś) kogo, dokuczanie”. Wskazuje się, że użycie takich właśnie słów miało położyć akcent na powtarzalność i długotrwałość działań stalkera, a także jego świadomość działania wbrew woli osoby nękanej. Bez znaczenia są natomiast przyczyny podejmowania działań, może być to zatem nienawiść, adoracja czy po prostu chęć osiągnięcia zysku.
Wpływ nowelizacji na działalność firm windykacyjnych
Przede wszystkim należy zaznaczyć, że wprowadzony art. 190 a Kodeksu karnego chroni dobra, które co do zasady objęte były już ochroną prawną, szczególnie o charakterze karnym.
Przywołać można chociażby takie przepisy jak:
1) znęcanie się – art. 207 Kodeksu karnego,
2) groźba karalna – art. 190 Kodeksu karnego,
3) zmuszanie do określonego zachowania – art. 191 Kodeksu Karnego,
4) złośliwe niepokojenie w celu dokuczenia innej osobie – art. 107 Kodeksu wykroczeń.
Co więcej, zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego dobra osobiste, w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Osoba, której dobra osobiste zostały naruszone przez działanie firmy windykacyjnej, może dochodzić zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego. Osoba ta może także zażąda zasądzenia od firmy windykacyjnej odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Pomimo licznych regulacji, sankcjonujących działalność firm windykacyjnych, wprowadzony przepis art. 190a Kodeksu karnego może istotnie wpłynąć na ich działalność. Przede wszystkim problemem będzie wyznaczenie czytelnej granicy pomiędzy działaniami windykacyjnymi a uporczywym nękaniem. Jak już wspomniano, działalność firm windykacyjnych sprowadza się przeważnie do prowadzenia negocjacji z dłużnikami i stosowania perswazji. Przyjmują one przede wszystkim postać kierowania do dłużników korespondencji, sms-ów czy wizyty negocjatorów terenowych. Porównując te działania do wskazanego wyżej katalogu działań typowych dla stalkingu, wyraźnie widać, że w znacznym stopniu czynności te pokrywają się. Oczywiście różni je intensywność podejmowanych działań, co nie rozstrzyga problemu rozgraniczenia stalkingu od dozwolonych praktyk windykacyjnych.
W piśmiennictwie podnosi się dodatkowo, że nowe regulacje prawne będą wykorzystywane przez nieuczciwych dłużników w celu uniknięcia zaspokojenia swoich zobowiązań poprzez kierowanie przeciwko firmom windykacyjnym podejrzeń o popełnieniu przestępstwa . Zwraca się ponadto wagę na treść art. 190a § 3 Kodeksu karnego, który wprowadza typ kwalifikowany stalkingu. Zgodnie z jego treścią jeżeli następstwem działań stalkera jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Jeżeli zatem dłużnicy będą kierować do firm windykacyjnych sygnały o zamiarze targnięcia się na własne życie, można przypuszczać, że firmy windykacyjne będą odstępować od podejmowanych działań z obawy przed znaczną sankcją karną.
Rzeczywisty wpływ art. 190a Kodeksu karnego na działalność firm windykacyjnych jest w tym momencie trudny do przewidzenia, szczególnie, że norma ta nie zaczęła jeszcze obowiązywać. Przypuszczać należy, że te firmy, które stosują jasne normy etyczne nie muszą obawiać się wprowadzanych zmian. Oczywiście także i one będą z pewności musiały zmierzyć się z problemem paraliżowania działań windykacyjnych przez nieuczciwych dłużników. Z drugiej jednak strony nowe przepisy pozwolą na dalszy rozwój rynku windykacyjnego i być może poprzez wyeliminowanie firm działających na granicy prawa lub z jego naruszeniem, pozytywnie wpłyną na zmianę wizerunku działalności windykacyjnej.
