Postępowanie grupowe to nowa instytucja w polskim prawie cywilnym, jednak doskonale znana na świecie. Największą popularnością cieszy się w Stanach Zjednoczonych. W mediach szeroko opisywane są głośne sprawy wytoczone przeciwko koncernom tytoniowym, bankom, liniom lotniczym czy biurom podróży. Należy jednak podkreślić, iż w Stanach Zjednoczonych mechanizm ten funkcjonuje w modelu „opt-out”, który zakłada, że podmiot jest członkiem danej grupy dochodzącej roszczeń, nawet jeśli nie złożył wyraźnego oświadczenia w tej sprawie. Z kolei w Polsce, podobnie jak m.in. w Wielkiej Brytanii, Szwecji czy Brazylii, przyjęto model „opt-in”, co oznacza, że grupa kształtuje się przez wyraźne oświadczenia podmiotów o przystąpieniu do grupy.
Tworzymy grupę
Pozew zbiorowy ma być skutecznym narzędziem przeciętnego konsumenta w walce z ogromnymi korporacjami, które dysponują sztabem wykwalifikowanych prawników. Jednak postępowanie grupowe mogą wszcząć również przedsiębiorcy, którzy chcą poskarżyć się na nieuczciwego konkurenta. Aby wszcząć postępowanie grupowe, musi się zebrać grupa co najmniej 10 osób, przy czym górny limit nie został ustawowo określony – mogą to być dziesiątki, setki, a nawet tysiące poszkodowanych.
Pozew zbiorowy można wnieść w sprawach o roszczenia o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych (m.in. naruszenie dobrego imienia, uszkodzenie ciała).
Z chwilą wejścia w życie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym duże firmy obawiały się, że zostaną zalane pozwami niezadowolonych konsumentów. Tak się jednak nie stało, gdyż pierwsze postępowania wszczęto przeciwko instytucjom państwowym z uwagi na fakt, iż również one mogą występować w omawianych sprawach jako strona pozwana.
By stworzyć grupę, roszczenia poszkodowanych muszą być jednego rodzaju, to znaczy takie, które mają swe źródło w stosunkach prawnych jednego rodzaju (np. każdy członek grupy zawarł z biurem podróży umowę o świadczenie usług turystycznych). Nadto roszczenia muszą być oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (np. niezgodny z umową standard hotelu). Wysokość roszczenia każdego członka grupy musi być ujednolicona.
Idziemy do sądu
Pozew zbiorowy składa reprezentant grupy. Może to być członek grupy lub powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów w zakresie przyznanych mu kompetencji. Reprezentant prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy. Konieczne jest również ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika w sprawie (adwokat lub radca prawny). Możliwe jest określenie wynagrodzenia pełnomocnika w stosunku do zasądzonej kwoty, jednak nie może być ono wyższe niż 20% tej kwoty.
Pozew powinien czynić zadość warunkom określonym w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 187 k.p.c.), a nadto zawierać:
– wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym;
– wskazanie, że sprawa dotyczy roszczeń jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, opartych na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej, a w przypadku roszczeń pieniężnych także zasad ujednolicenia wysokości roszczeń członków grupy lub podgrup;
– w przypadku roszczeń pieniężnych określenie wysokości roszczenia każdego z członków grupy lub podgrup;
– oświadczenie powoda o tym, że działa on w charakterze reprezentanta grupy.
Pozew należy wnieść do sądu okręgowego. Niewątpliwie zaletą postępowania grupowego są mniejsze koszty opłaty sądowej: wynosi ona 2% wartości przedmiotu sporu.
Sąd rozpatruje sprawę
W pierwszym etapie sąd na rozprawie rozstrzyga o dopuszczalności postępowania grupowego. Jeżeli sędziowie dojdą do przekonania, że dane roszczenia nie mogą być rozpatrywane w postępowaniu grupowym, pozew zostaje odrzucony. Jeżeli zaś nie ma przeszkód, sąd wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym sąd zarządza ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego, które powinno zawierać:
– wymienienie sądu, przed którym toczy się postępowanie grupowe;
– oznaczenie stron postępowania oraz oznaczenie przedmiotu sprawy;
– informacje o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy;
– zasady wynagrodzenia pełnomocnika;
– wzmiankę o wiążącym skutku wyroku wobec członków grupy.
Ogłoszenie umieszcza się na łamach poczytnej prasy o zasięgu ogólnokrajowym. Jednakże gdy podstawą wniesienia pozwu zbiorowego było zdarzenie o charakterze regionalnym (np. powódź na terenie danej gminy), zasadne jest zamieszczenie ogłoszenia w lokalnej prasie. Po upływie określonego w obwieszczeniu terminu do złożenia oświadczenia o przystąpieniu do grupy, powód (reprezentant) składa do sądu wykaz członków grupy, dołączając ich oświadczenia.
Sąd doręcza wykaz pozwanemu, który w określonym terminie (nie krótszym niż miesiąc) może podnieść zarzuty co do członkostwa niektórych osób. Następnie sąd wydaje postanowienie co do składu grupy.
Sąd obraduje na rozprawie w składzie trzech sędziów zawodowych. Członkowie grupy są przesłuchiwani w charakterze stron. Sąd w każdym momencie może skierować strony do mediacji. Nadto za zgodą co najmniej połowy członków grupy może nastąpić cofnięcie pozwu, zrzeczenie się lub ograniczenie roszczenia oraz zawarcie ugody – o ile sąd się temu nie sprzeciwi.
W sentencji wyroku sąd wymienia wszystkich członków grupy. Jeżeli zostało zasądzone świadczenie pieniężne, należy również wskazać, jaka kwota przysługuje każdemu członkowi grupy. Prawomocny wyrok jest skuteczny wobec wszystkich członków grupy.
