Usuwanie spostrzeżonych uchybień umożliwia art. 162 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z w/w przepisem strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były na nim obecne – na najbliższym posiedzeniu, zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu.
Pojęcie uchybienia procesowego:
W świetle art. 162 kpc. stronie postępowania cywilnego zostało przyznane uprawnienie do żądania zaprotokołowania dostrzeżonych przez nią uchybień procesowych. Przez pojęcie uchybień procesowych w literaturze przedmiotu rozumie się wszelkie naruszenia przepisów proceduralnych niezależnie od:
1) charakteru,
2) zakresu naruszenia,
3) wagi,
4) podmiotu, który się ich dopuścił (tj. sąd, strony, inni uczestnicy postępowania).
W praktyce sądowej zwrócenie uwagi sądu na uchybienia przepisom postępowania następuje w szczególności, gdy w ocenie pozwanego uchybienie może w negatywny sposób wpłynąć na podjętą przez niego obronę. W piśmiennictwie jako jeden z wielu przykładów wskazuje się doręczanie pozwanemu pism procesowych powoda dopiero na rozprawie lub wezwanie pozwanego na rozprawę z naruszeniem ustawowych terminów.
Termin:
Strona postępowania cywilnego może zgłosić zastrzeżenie do protokołu w toku posiedzenia, a jeżeli nie była na nim obecna – na najbliższym posiedzeniu.
Forma:
Strona może zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom proceduralnym ustnie do protokołu lub w formie załącznika do protokołu.
Niezależnie od powyższego warto zwrócić uwagę, iż z treści art. 162 kpc. nie wynika zobowiązanie strony do wskazywania przepisów, które jej zdaniem zostały naruszone. W doktrynie prawa cywilnego procesowego istnieją jednak rozbieżne poglądy dotyczące czy strona (w trakcie zgłaszania zastrzeżenia) jest zobowiązana do wskazania spostrzeżonego uchybienia – w szczególności naruszonego przepisu.
Spotkać się można z twierdzeniami, według których obowiązek taki nałożony został wyłącznie na profesjonalnych pełnomocników. Przedstawiciele w/w koncepcji wskazują, iż strona występująca osobiście może przedstawić zastrzeżenia stosownie do „swoich możliwości intelektualnych”.
Zgodnie z odmiennym poglądem w każdym przypadku (tj. niezależnie od tego czy strona występujące osobiście czy korzysta z pomocy profesjonalnego pełnomocnika) zwrócenie uwagi na zaistniałe uchybienia proceduralne, wymaga:
1) dokładnego wskazania uchybienia,
2) przytoczenia naruszonych przepisów postępowania,
3) sformułowania wniosku o wpisanie zastrzeżenia do protokołu.
Skutki niezgłoszenia wniosku:
Zwrócenie uwagi na uchybienia przepisom proceduralnym (poprzez zgłoszenie zastrzeżeń w trybie art. 162 kpc.) uprawnia stronę do późniejszego powołania się na te uchybienia (np. w środkach odwoławczych). W związku z powyższym strona, która nie zgłosiła zarzutów naruszenia przepisów postępowania cywilnego bezpowrotnie traci uprawnienie do powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania tj. traci możliwość zaskarżenia orzeczenia ze względu na te uchybienia, nawet w sytuacji gdy miały wpływ na wynik rozpoznawanej sprawy.
Mimo niezgłoszenia zastrzeżenia do protokołu o popełnionych przez sąd uchybieniach, strona postępowania cywilnego może powoływać się na zaistniałe uchybienia procesowe, gdy:
1) chodzi o uchybienia, które sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu (tj. uchybienia, które powodują nieważność postępowania – np. gdy strona została pozbawiona możności obrony swoich praw lub skład sądu był sprzeczny z przepisami prawa),
2) strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżenia bez swojej winy (np. nieporadność strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika),
3) czynnością sądu jest postanowienie podlegające odrębnemu zaskarżeniu.
