Wcześniej Rada w tym samym zakresie wydała decyzję ramową 2002/584/WSiSW z 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi oraz decyzję ramową 2003/577/WSiSW z 22 lipca 2003 r. w sprawie wykonywania w Unii Europejskiej postanowień o zabezpieczeniu mienia i środków dowodowych.
Co należy rozumieć pod pojęciem „nakaz”?
Nakaz jest wnioskiem na podstawie procedury sądowej, na mocy którego sędzia lub sąd, wykonując swoje funkcje, zwraca się do innego sędziego lub sądu tej samej rangi, aby dokonał on czynności procesowych niezbędnych do postępowania przed sądem krajowym.
Na obszarze Unii Europejskiej Rada Unii Europejskiej wydała ramową decyzję 2008/978/WSiSW z 18 grudnia 2008 r. w sprawie Europejskiego Nakazu Dowodowego, dotyczącego uzyskania przedmiotów, dokumentów i danych, które mają zostać wykorzystane w postępowaniach w sprawach karnych. Przedmiotowa decyzja ramowa weszła w życie 19 stycznia 2009 r., a terminem jej transpozycji w Państwach Członkowskich był 19 stycznia 2011 roku.
W niniejszym artykule przeanalizujemy, jakiego rodzaju przedmioty, dokumenty lub dane mogą być wymagane na mocy europejskiego nakazu dowodowego (dalej: „END”), w jakich postępowaniach może być on wymagany, czy Państwo wykonujące nakaz może odmówić jego uznania lub wykonania, a także omówimy warunki konieczne do wydania tego nakazu w rozumieniu przedmiotowej decyzji ramowej. Co może być wymagane na mocy END?
END może dotyczyć przedmiotów, dokumentów i danych celem wykorzystania w postępowaniach w sprawach karnych. Może on obejmować na przykład przedmioty, dokumenty lub dane osób trzecich uzyskane w wyniku przeszukania pomieszczenia, w tym prywatnego lokalu podejrzanego, dane historyczne dotyczące korzystania z wszelkich usług, w tym transakcji finansowych oraz historyczne zapisy oświadczeń. Niemniej jednak, na mocy art. 4.2 wspomnianej decyzji ramowej Rady, nakaz dowodowy nie może być wydawany w celu żądania od organu wykonującego:
a) prowadzenia przesłuchań, przyjmowania oświadczeń lub rozpoczynania innego
typu czynności z udziałem podejrzanych, świadków, biegłych lub innych stron;
b) przeprowadzania obdukcji, pobierania materiału biologicznego lub danych biometrycznych
bezpośrednio z ciała osoby, w tym próbek DNA lub odcisków palców;
c) uzyskiwania informacji w czasie rzeczywistym, na przykład za pomocą podsłuchiwania
rozmów, obserwacji lub monitorowania rachunków bankowych;
d) przeprowadzania analizy istniejących przedmiotów, dokumentów lub danych;
e) uzyskiwania danych dotyczących połączeń komunikacyjnych, zatrzymanych przez dostawców publicznie dostępnych usług łączności elektronicznej.
Rodzaje postępowań, w ramach których może być wydany END
Jak stanowi art. 5 omawianej decyzji ramowej, END może zostać wydany w następujących postępowaniach:
a) karnych wszczętych przez organ sądowy lub które mają być wszczęte w sprawie o przestępstwo na mocy prawa państwa wydającego;
b) wszczynanych przez organy administracyjne w przedmiocie czynów karalnych na mocy prawa państwa wydającego, w sytuacji, gdy decyzja może stać się przyczyną wszczęcia postępowania sądowego;
c) wszczętych przez organy sądowe w odniesieniu do czynów karalnych na mocy prawa państwa wydającego, gdy decyzja może stać się powodem wszczęcia dalszych postępowań sądowych;
d) w związku ze wszystkimi postępowaniami wskazanymi powyżej, w przedmiocie przestępstw, za które osoba prawna może być pociągnięta do odpowiedzialności lub ukarana w państwie wydającym.
W przypadku, gdy END został wydany, czy Państwo wykonujące może odmówić jego uznania lub wykonania?
Na mocy art. 13 omawianej decyzji ramowej, Państwo wykonujące może przykładowo odmówić uznania lub wykonania END w następujących przypadkach:
a) gdy wykonanie naruszałoby zasadę ne bis in idem (tj. że postępowanie w tej samej sprawie i przeciwko tej samej osobie nie może toczyć się ponownie, gdy sprawa jest już prawomocnie zakończona);
b) gdy na mocy odpowiednich postanowień tej decyzji ramowej, przedmiotowy czyn nie stanowi przestępstwa zgodnie z prawem państwa wykonującego;
c) gdy wykonanie END nie jest możliwe przy zastosowaniu środka dostępnego organowi wykonującemu w danym przypadku;
d) gdy prawo państwa wykonującego przewiduje immunitet lub przywilej, który uniemożliwia wykonanie END;
e) gdy END nie został zatwierdzony przez sędziego, sąd, sędziego śledczego lub prokuratora w jednym z przypadków, o których mowa w art. 11 ust. 4 lub 5;
f) gdy jego wykonanie naruszałoby interesy bezpieczeństwa narodowego; lub kiedy:
g) formularz przewidziany w załączniku jest niekompletny lub nieprawidłowo wypełniony i nie został uzupełniony lub poprawiony w rozsądnym terminie wyznaczonym przez organ wykonujący.
W jakiej formie wydaje się END i jakie warunki muszą być spełnione celem jego wydania?
END, przedstawiony w formularzu zawartym w załączniku do omawianej decyzji ramowej, powinien zostać wypełniony i podpisany przez organ wydający, który potwierdza prawdziwość zawartych w nim informacji. Organ wydający przekazuje niezwłocznie END organowi wykonującemu, za pomocą jakichkolwiek środków umożliwiających uzyskanie dokumentu pisemnego. Państwo wydające ma obowiązek zapewnić, że wydanie END jest niezbędne i proporcjonalne dla celów toczącego się postępowania karnego, oraz że wydany on będzie wyłącznie w przypadku, gdy w porównywalnej sytuacji rzeczone dowody mogłyby zostać uzyskane zgodnie z prawem Państwa wydającego.
