Założeniem ustawodawcy było przede wszystkim kompleksowe uregulowanie sytuacji prawnej kobiet, które do dnia wejścia w życie przepisów ustawy żłobkowej, należały w większości przypadków do szarej strefy, na wyjście z której zwykle nie miały większych szans. Z uwagi na koszty z tym związane rzadko kiedy rodzice decydowali się bowiem na zawarcie z nianią jakiejkolwiek umowy, co w efekcie pozbawiało nianię ochrony ubezpieczeniowej i możliwości zwiększenia stażu pracy niezbędnego do przyszłej emerytury.
Od października br. sytuacja potencjalnej niani uległa diametralnej zmianie. Oczywiście wciąż wiele zależeć będzie od dobrej woli stron, które de facto nadal mogą ale nie muszą zdecydować się na zawarcie umowy o opiekę nad dzieckiem. Ustawodawca zadbał jednak o stosowne zachęty, które w dużej mierze ułatwią podjęcie tej decyzji, zwłaszcza rodzicom.
Zatrudnienie niani w praktyce
Niania zatrudniona na podstawie umowy uaktywniającej podlega zgłoszeniu do ZUS.
W tym celu rodzic zatrudniający nianię musi dostarczyć do ZUS dane dotyczące płatnika (czyli dane rodziców bądź rodzica samotnie wychowującego dziecko) i ubezpieczonego (zatrudnionej niani). Wychodząc naprzeciw ewentualnym problemom jakie mogą pojawić się na tym etapie, ZUS w każdym z oddziałów wyznaczył specjalnych pracowników mających za zadanie wyjaśniać ewentualne wątpliwości i pomagać w wypełnieniu stosownej dokumentacji. Uruchomiona została również specjalna infolinia – pod numerem 801 400 400 można otrzymać kompleksową informację dotyczącą zatrudniania niani. Również na swojej stronie internetowej ZUS uruchomił platformę, na której znajdziemy niezbędne informacje na ten temat.
Na podstawie dokonanego zgłoszenia, budżet państwa za pośrednictwem ZUS opłaca zatrudnionej niani składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne. Za podstawę obliczeń przyjęto kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego zgodnie z odpowiednimi przepisami, która obecnie wynosi 1.386 zł. Gdy niania faktycznie zarobi więcej, to rodzic jako płatnik składek będzie musiał opłacić niani składki na w/w ubezpieczenia od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki.
Ponadto rodzic ma obowiązek złożenia do 15-tego dnia w kolejnym miesiącu zatrudnienia niani deklaracji ubezpieczeniowej wraz z raportem imiennym. Dobra wiadomość jest jednak taka, że w przypadku gdy zarobki niani nie przekraczają minimalnego wynagrodzenia, powyższe zgłoszenie jest ostatnim, jakie rodzic musi złożyć. W kolejnych miesiącach zrobi to za niego ZUS, powielając informację z poprzedniego miesiąca.
Kwestie podatkowe
Istotnym z punktu widzenia niani jest również kwestia rozliczeń skarbowych. Tu także ustawa wprowadza znaczne udogodnienia. Niania może bowiem zdecydować czy chce wpłacać w ciągu roku miesięczne zaliczki na PIT czy też po zakończeniu roku złoży do urzędu skarbowego zeznanie i zapłaci podatek na zasadach ogólnych (tj. według stawek 18 lub 32 proc.).
Ustawa wprowadza ponadto możliwość odliczenia przez nianię 20-proc. kosztów uzyskania przychodu. W przypadku gdy niania np. dojeżdża do pracy samochodem bądź komunikacją miejską, wydatki z tym związane może odliczyć od swojego przychodu pomniejszonego o składki. Należy jednak pamiętać, że wydatki te muszą być udokumentowane. W razie kontroli należy też udowodnić ich związek z wykonywaną pracą.
Skutki nowej regulacji prawnej
W skali roku budżet państwa przeznaczy na każdą zatrudnioną w powyższy sposób nianię kwotę rzędu kilku tysięcy złotych. Koszt zatem niewielki, a potencjalne wpływy do budżetu z odprowadzanych podatków z pewnością zrekompensują poniesione wydatki. Zmniejszy się też dotychczasowy udział niań w szarej strefie. Z kolei nianie mając opłacone ubezpieczenie, mogą z większym spokojem myśleć o swojej przyszłości. Tym bardziej, że okres przepracowany w tym charakterze wliczany będzie do stażu pracy, od którego zależeć będzie wysokość przyszłej emerytury.
W chwili obecnej nie ma jeszcze odpowiednich danych wskazujących na skalę nowego zjawiska. Prognozuje się jednak, iż w skali kraju liczba niań zatrudnionych na podstawie umowy uaktywniającej wyniesie od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu tysięcy. Decydujący wpływ na decyzję o zmianie sytuacji niani z pewnością będą miały zachęty przygotowane w tej mierze przez ustawodawcę.
Dopiero praktyka i realne zderzenie z mechanizmem biurokratycznym pokaże niedociągnięcia i minusy nowej regulacji ustawowej, jednakże pozytywnie należy ocenić pierwszy krok ustawodawcy w kierunku zmiany sytuacji faktycznej i prawnej potencjalnych niań.
