Na ochronę wspólników nieuczestniczących w spółce przekształconej składają się: roszczenie o wypłatę równowartości udziałów albo akcji, prawo żądania ponownej wyceny wartości udziałów albo akcji i powództwo o ustalenie wartości udziałów albo akcji.
Roszczenie o wypłatę równowartości udziałów albo akcji
Roszczenie o wypłatę równowartości udziałów albo akcji przysługuje wspólnikowi, który złożył negatywne oświadczenie o uczestnictwie w spółce przekształconej lub nie złożył żadnego oświadczenia w tym przedmiocie. Jest to przesłanka ściśle związana z zasadą warunkowej kontynuacji praw członkowskich – wspólnik wstępuje do przekształconej spółki i staje się jej wspólnikiem tylko wtedy, gdy złoży oświadczenie wyrażające wolę uczestnictwa w tej spółce.
Drugą przesłanką realizacji omawianego roszczenia jest zgłoszenie go w odpowiednim terminie – przedawnia się ono bowiem z upływem dwóch lat od dnia przekształcenia. Oczywiście po upływie terminu przedawnienia można dochodzić wypłaty równowartości udziałów lub akcji, jednak spółka będzie mogła uchylić się od spełnienia świadczenia podnosząc zarzut przedawnienia. Trzeba pamiętać, że sąd nie uwzględnia przedawnienia z urzędu.
Roszczenie to obejmuje także zwrot przedmiotu wkładu niepieniężnego. W tym zakresie dotyczy także wspólnika spółki osobowej.
Ustawodawca wyznaczył spółce sześciomiesięczny termin liczony od dnia przekształcenia spółki na zapłatę równowartości udziałów lub akcji. Jeżeli roszczenie zostało zgłoszone później termin ten liczy się od dnia zgłoszenia. Należy pamiętać, że dniem przekształcenia jest dzień wpisu spółki przekształconej do rejestru i wykreślenia spółki przekształcanej.
Wartość udziałów lub akcji ustala się w oparciu o sprawozdanie finansowe sporządzone dla celów przekształcenia.
Prawo żądania ponownej wyceny wartości udziałów albo akcji
Zgodnie z art. 566 k.s.h. w przypadku gdy wspólnik ma zastrzeżenia do rzetelności wyceny wartości udziałów albo akcji, przyjętej w planie przekształcenia, może zgłosić żądanie ponownej wyceny wartości bilansowej jego udziałów albo akcji. Termin na zgłoszenie żądania ponownej wyceny jest krótki, ponieważ upływa on z dniem podjęcia uchwały o przekształceniu spółki. Jedyną przesłanką wystąpienia o ponowną wycenę jest zastrzeżenie co do rzetelności poprzedniej wyceny. Z ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości wynika, że wycena jest nierzetelna, jeżeli nie odzwierciedla rzeczywistego przebiegu operacji gospodarczych (np. sporządzono ją z pominięciem pewnych danych finansowych).
Z chwilą zgłoszenia żądania rozpoczyna swój bieg dwumiesięczny termin, w którym spółka powinna uwzględnić lub nie uwzględnić żądania wspólnika. W razie nieuwzględnienia żądania wspólnik może wystąpić do sądu z odpowiednim powództwem. Wykluczone jest natomiast ponowne wystąpienie z żądaniem do spółki. Wątpliwości może budzić interpretacja sformułowania „w razie nieuwzględnienia żądania” – czy chodzi tutaj tylko o sytuację nieprzeprowadzenia ponownej wyceny, czy także o nieuznanie wartości udziałów w wysokości wskazanej przez wspólnika występującego z żądaniem. Zdania na ten temat w doktrynie prawa są podzielone.
Powództwo o ustalenie wartości udziałów albo akcji
Jak wskazano wyżej, wytoczenie powództwa o ustalenie wartości udziałów albo akcji jest możliwe, jeżeli spółka w terminie dwóch miesięcy od dnia wystąpienia z żądaniem nie uwzględni go przeprowadzając ponowną, rzetelną wycenę. Powództwo nie stanowi przeszkody do dalszego prowadzenia procedury przekształcenia. Nie jest jednak wykluczone wstrzymanie rejestracji przekształcenia w trybie zabezpieczenia postępowania.
Sądem właściwym miejscowo dla tego powództwa jest sąd gospodarczy według miejsca siedziby spółki, a rzeczowo – według wartości akcji lub udziałów. Jeżeli wartość akcji lub udziałów nie przekracza kwoty 100.000,00 PLN właściwy jest sąd rejonowy, a powyżej tej kwoty pozew należy złożyć w sądzie okręgowym.
