Prawo do udziału w zysku a prawo do dywidendy
Należy odróżnić prawo do udziału w zysku od prawa do dywidendy. Dywidenda to roszczenie (wierzytelność) akcjonariusza wobec spółki o wypłatę przypadającej mu części zysku. Akcjonariusza nie można pozbawić prawa do udziału w zysku, jednak może się zdarzyć, że w danym roku nie uzyska on dywidendy, ponieważ spółka nie osiągnie zysku lub zostanie on przeznaczony na inne cele.
Akcjonariusz może się domagać wypłaty dywidendy od momentu podjęcia stosownej uchwały o podziale zysku. Zysk może być podzielony między akcjonariuszy lub przeznaczony na inne fundusze. Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku, chyba że statut upoważnia walne zgromadzenie do wyznaczenia innego dnia dywidendy.
Prawo do udziału w majątku likwidacyjnym
Jeżeli w procesie likwidacyjnym zostaną spłacone wszystkie zobowiązania spółki, a pozostaną jeszcze jakieś składniki jej majątku, akcjonariuszowi przysługuje prawo do udziału w majątku likwidowanej spółki. Nie może to nastąpić wcześniej niż po upływie roku od dnia ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli.
Prawo poboru akcji
Prawo poboru to przysługujące akcjonariuszom prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych przez nich akcji. Sprzyja to utrzymaniu dotychczasowego układu sił w spółce oraz zapobiega „rozwodnieniu” kapitału (zmniejszenie wartości akcji). Jednakże walne zgromadzenie może pozbawić akcjonariuszy prawa poboru, gdy wymaga tego interes spółki.
Prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu
Akcjonariusze mają prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, jednak Kodeks spółek handlowych różnie określa warunki tego uczestnictwa w zależności od tego, jaki rodzaj akcji posiada uprawniony. Uprawnieni z akcji imiennych i świadectw tymczasowych oraz zastawnicy i użytkownicy, którym przysługuje prawo głosu, mają prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu pod warunkiem, że co najmniej tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia zostali wpisani do księgi akcyjnej. Z kolei posiadacz akcji na okaziciela powinien złożyć dokumenty akcji (lub zaświadczenie na dowód złożenia akcji u podmiotów wyszczególnionych w art. 406 § 2 k. s. h.) w spółce co najmniej na tydzień przed terminem walnego zgromadzenia i nie odbierać ich przed jego ukończeniem.
Prawo głosu na walnym zgromadzeniu
Prawo do głosu przysługuje akcjonariuszowi od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba że statut spółki przewiduje inne rozwiązanie (w takim wypadku statut powinien określać wysokość pokrycia akcji, od której przysługuje akcjonariuszowi prawo głosu). Każda akcja daje prawo do jednego głosu. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Akcja może być uprzywilejowana w zakresie prawa głosu, przy czym jednej akcji nie można przyznać więcej niż dwa głosy. Akcjonariusz może być pozbawiony prawa głosu (akcje nieme). Statut może przewidywać ograniczenie prawa głosu akcjonariusza mającego ponad 1/10 ogółu głosów w spółce. Wykonanie prawa głosu może zostać również zawieszone lub wyłączone.
Prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia
Przeciwko spółce można wytoczyć dwa rodzaje powództw: 1) o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia; 2) o stwierdzenie nieważności uchwały walnego zgromadzenia. Prawo zaskarżania uchwał przysługuje:
– zarządowi, radzie nadzorczej oraz poszczególnym członkom tych organów,
– akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu; wymóg głosowania nie dotyczy akcjonariusza akcji niemej,
– akcjonariuszowi bezzasadnie niedopuszczonemu do udziału w walnym zgromadzeniu,
– akcjonariuszom, którzy nie byli obecni na walnym zgromadzeniu, jedynie w przypadku wadliwego zwołania walnego zgromadzenia lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad.
Prawo do informacji
Akcjonariusz nie ma prawa do otrzymywania bieżących informacji o sprawach spółki. Może natomiast zapoznać się ze sprawozdaniem z działalności spółki, które ta udostępnia co najmniej 15 dni przed dniem walnego zgromadzenia. W czasie obrad walnego zgromadzenia akcjonariuszowi przysługuje prawo do uzyskania informacji, której spółka może nie udzielić jedynie z ważnych względów (np. mogłoby to wyrządzić szkodę spółce albo spółce z nią powiązanej).
Prawo do wniesienia powództwa o odszkodowanie na rzecz spółki
Każdemu akcjonariuszowi przysługuje prawo do wniesienia powództwa o naprawienie wyrządzonej spółce szkody. Powodem w sprawie jest akcjonariusz, jednak odszkodowanie zasądzane jest na rzecz spółki.
Obowiązek pokrycia objętych akcji
Podstawowym obowiązkiem akcjonariusza jest pokrycie objętych akcji. Statut może, ale nie musi, przewidywać dodatkowych obowiązków związanych z konkretną akcją. Wówczas w pełni opłacona akcja będzie jedynie zespołem uprawnień przysługujących akcjonariuszowi.
Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych
Z akcjami imiennymi może być związany obowiązek powtarzających się (a więc nie jednorazowych) świadczeń niepieniężnych. Są to obowiązki akcjonariusza wobec spółki, a nie osób trzecich. Ich rodzaj określa statut, który może przewidywać również odszkodowanie umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie powtarzających się świadczeń niepieniężnych związanych z akcją.
Pozostałe obowiązki może określać statut spółki.
Literatura:
1) J. Jacyszyn (red.), Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2010
2) A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2009
3) A. Koch, J. Napierała, Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, Warszawa 2011
