Przedmiot przedawnienia
Zgodnie z brzmieniem art. 117 § 1 k.c. przedawnieniu ulegają jedynie (cywilnoprawne) roszczenia majątkowe, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych. W celu wyjaśnienia terminu roszczenie majątkowe, można w dużym uproszczeniu przyjąć, iż jest to uprawnienie przyznane danemu podmiotowi prawa cywilnego, które polega na możności żądania od innego podmiotu określonego zachowania opiewającego na konkretną wartość majątkową. W związku z powyższym przedawnieniu nie ulega np. prawo własności (nie należy ono do kategorii roszczeń) oraz roszczenie służące ochronie dóbr osobistych, które ma charakter niemajątkowy.
Zarzut przedawnienia oraz związany z nim skutek
Przedawnienie zawsze jest związane z upływem jakiegoś, bezwzględnie dla danego przypadku oznaczonego w przepisach terminu. Terminu, którego skuteczne upłynięcie nie powoduje wygaśnięcia roszczenia, lecz jedynie pozwala osobie zobowiązanej na podniesienie zarzutu przedawnienia (exceptio temporis). Zarzut ten skutkuje natychmiastowym przekształceniem roszczenia, którego on dotyczy w roszczenie niezupełne (zwanego też w nomenklaturze prawnej naturalnym). Jego niezupełność objawia się w tym, iż nadal ono istnieje, lecz nie można go wyegzekwować. Dodatkowo z brzmienia w art. 117 § 2 k.c. wynika, iż roszczenie przedawnione może zostać dobrowolnie spełnione przez osobę zobowiązaną.
Zarzut przedawnienia a nadużycie prawa
Przedawnienie w swojej istocie jest pewnym prawem podmiotowym przysługującym danemu podmiotowi. W związku z powyższym, w procesie sądowym jego wykorzystanie może być oceniane przez pryzmat zgodności ze społeczno – gospodarczym jego przeznaczeniem oraz z zasadami współżycia społecznego, czyli przez pryzmat klauzul, które zgodnie z art. 5 k.c. (w razie ich niewypełnienia) kwalifikują zarzut przedawnienia jako nadużycie prawa, niekorzystające z ochrony prawnej. W uproszczeniu, jeżeli sąd w procesie sądowym (toczącym się także pomiędzy przedsiębiorcami), uzna, że zgłoszenie zarzutu przedawnienia w danej konkretnej sytuacji jest niezgodne przynajmniej z jednym z wymienionych wyznaczników z art. 5 k.c., będzie zobligowany do nie uwzględnienia go, a w konsekwencji do dalszego uznawania podnoszonego roszczenia jako nieprzedawnionego.
Regulacja ogólna długości terminu przedawnienia a przepisy szczególne
Ustawodawca w art. 118 k.c. wyraził ogólna zasadę zgodnie z którą termin przedawnienia roszczeń wynosi 10 lat, z wyjątkiem roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, które przedawniają się z upływem 3 lat. Jednakże należy zauważyć, że ta ogólna reguła będzie obowiązywała jedynie w przypadkach, gdy w konkretnym stanie faktycznym nie znajdą zastosowania przepisy regulujące w szczególny sposób terminy przedawnienia. Przykładem takiego przepisy jest art., 390 § 3 k.c. zgodnie z którym roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem 1 roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta oraz art. 554 k.c., który stwierdza między innymi, że roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie przedsiębiorstwa sprzedawcy (przeciwko kupującemu) przedawniają się z upływem 2 lat.
Bibiliografia:
- Gniewek E. [red.], Kodeks cywilny. Komentarz., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.
- Gniewek E. [red.], Podstawy prawa cywilnego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005.
- Katner W.J. [red.], Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
