Funkcja kary umownej
Podstawowym celem zastrzeżenia kary umownej jest zabezpieczenie interesów wierzyciela na wypadek niedopełnienia obowiązków przez dłużnika. Zastrzeżenie to zwalnia wierzyciela z obowiązku wykazania wysokości szkody. Przepisy dotyczące kary umownej stosuje się wyłącznie do świadczeń niepieniężnych, ponieważ w wypadku świadczeń pieniężnych interes wierzyciela zabezpieczony jest przez odsetki z tytułu opóźnienia. Zastrzeżenie kary umownej nie daje prawa dłużnikowi do zwolnienia się z zobowiązania wskutek zapłaty kary. W związku z tym, że jest ona niejako surogatem odszkodowania, należy się wyłącznie, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania zaszło z winy dłużnika.
Kara umowna a gwarancja
Zasadnicza różnica między tymi dwiema instytucjami skupia się na chwili powstania prawa do żądania przez wierzyciela zapłaty. W wypadku gwarancji dłużnik zmuszony jest do zapłaty określonej w umowie sumy pieniężnej w momencie niespełnienia świadczenia. Nie istnieje wymóg poniesienia przez wierzyciela szkody powstałej z winy dłużnika.
Ochrona dłużnika
Pomimo podstawowego celu instytucji kary umownej, jakim jest ochrona praw wierzyciela, jej funkcja zostaje znacznie ograniczona z powodu przepisów chroniących prawa dłużnika.
1) Wierzyciel nie jest uprawniony do żądania wypłaty odszkodowania z tytułu powstałej szkody, przewyższającego kwotę zastrzeżonej kary umownej. Nawet jeśli udowodni, iż poniósł większą szkody. Strony mogą tę kwestię uregulować w sposób odmienny.
2) Dłużnik jest uprawniony do żądania zmniejszenia kary umownej, gdy jest ona rażąco wygórowana w stosunku do zaistniałeś szkody lub też gdy zobowiązanie zostało uprzednio wykonane w znacznej części.
3) W wypadku wykazania przez dłużnika, iż pomimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wierzyciel nie poniósł szkody, dłużnik ma prawo do żądania obniżenia wysokości kary umownej.
