Poniżej zostaną przedstawione klauzule abuzywne najczęściej występujące w umowach o dostawę energii, wody, gazu i ciepła. Tego typu umowy zawierane są przez nieograniczoną liczbę konsumentów, przez wzgląd na monopolistyczny charakter przedsiębiorcy w tych stosunkach, a także swoisty brak konkurencji na rynku lokalnym. Ze względu na powyższe okoliczności, należy szczególną uwagę poświęcić klauzulom abuzywnym, występujących w w/w rodzajach umów, a także środkom ochrony konsumentów przed w/w postanowieniami.
Wszystkie z podanych postanowień umownych wpisane są do Rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (PUOKiK). Po zamieszczeniu klauzuli w w/w Rejestrze, w zasadzie nie powinna ona być stosowana w umowach o dostawę energii, wody, gazu i ciepła, jednakże często zdarza się, iż pomimo powyższego zakazu, przedsiębiorcy nadal stosują niedozwoloną klauzulę. Skutkiem jej zastosowania w umowach o dostawę energii, wody, gazu i ciepła jest fakt, iż zgodnie z art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego (kc) nie wiąże ona konsumenta (w tym wypadku jest nim odbiorca w/w usług), co oznacza, iż jest ona nieważna, a więc konsument nie musi przestrzegać postanowień w niej zawartych.
1. „W przypadku zniszczenia lub uszkodzenia przez odbiorcę urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego dostawca pobiera od odbiorcy opłatę w wysokości czterokrotnej jego wartości w dniu stwierdzenia szkody.”
Powyższe postanowienie umowne bez wątpienia ma charakter abuzywny, przede wszystkim ze względu na zobowiązanie odbiorcy, a więc konsumenta do zapłaty opłaty w wysokości czterokrotnej wartości urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego. W razie gdyby konsument rzeczywiście ponosił odpowiedzialność za zniszczenie bądź uszkodzenie urządzenia pomiarowego, zasadnym byłoby obciążenie go opłatą w wysokości adekwatnej do wartości szkody, którą wyrządził, a więc opłatą w wysokości wartości urządzenia pomiarowego według cen z daty ustalenia odszkodowania (art. 363 § 2 kc), a więc biorąc pod uwagę normalne zużycie tego urządzenia, jego stan, ewentualne uszkodzenia i wady. Niedopuszczalnym jest natomiast obciążenie konsumenta opłatą w wysokości czterokrotnej wartości urządzenia, bez określenia okoliczności zniszczenia lub uszkodzenia, przyjmując wartość w dniu stwierdzenia szkody.
2. „Wszelkie sprawy jakie mogą powstać w związku z realizacją umowy strony będą rozstrzygać w drodze negocjacji, a w przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia przez sąd miejscowo właściwy dla siedziby przedsiębiorcy.”
Klauzula prorogacyjna wskazująca, iż sądem właściwym do rozstrzygania sporów pomiędzy konsumentem i przedsiębiorcą może być wyłącznie sąd właściwy dla siedziby przedsiębiorcy, czyli dostawcy energii, wody, gazu i ciepła, niewątpliwie rażąco narusza interesy konsumenta, a ponadto jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Przede wszystkim, powyższe postanowienie umowne narusza ekonomiczne interesy konsumenta, związane z uszczupleniem budżetu poprzez dojazdy do sądu miejscowo właściwego dla siedziby przedsiębiorcy, a także stwarza dla konsumenta niewygodę organizacyjną, skutkującą stratą czasu na dalekie dojazdy. Konsument ma prawo do dochodzenia swoich roszczeń wobec dostawcy w/w usług przed sądem właściwym miejscowo, określonym na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego (kpc).
3. „Od dnia uruchomienia kotłowni do dnia spisania niniejszej umowy odbiorca jest zobowiązany do pokrywania kosztów dostawy energii cieplnej i ciepłej wody dotyczących przedmiotowego lokalu.”
Powyższa klauzula została uznana za abuzywną, albowiem konsument nie powinien ponosić żadnych kosztów przed podpisaniem umowy z dostawcą energii, wody, gazu i ciepła. Momentem, który tworzy zobowiązanie konsumenta, w tym wypadku do pokrywania kosztów dostawy energii cieplnej i ciepłej wody, jest wyrażenie zgody na związanie się umową przez jej podpisanie. Stosunek prawny pomiędzy odbiorcą – konsumentem i dostawcą energii – przedsiębiorcą tworzy się od momentu podpisania umowy.
4. „Nie zgłoszenie zastrzeżeń co do prawidłowości wystawienia faktury w terminie 14 dni od daty jej doręczenia jest jednoznaczne z jej akceptacją.”
Przedsiębiorca nie może tworzyć domniemania akceptacji prawidłowości wystawienia faktury VAT po upływie jakiegokolwiek terminu. Powyższe postanowienie jest sprzeczne z klauzulą generalną dobrych obyczajów, albowiem przedsiębiorca, poprzez zastosowanie w/w postanowienia w umowie, wykorzystuje niewiedzę i brak doświadczenia konsumenta.
5. „Ponadto lokator jest zobowiązany do poniesienia kosztów za dokonanie dodatkowego międzyokresowego odczytu podzielników kosztów ciepła według taryf stosowanych przez firmę specjalistyczną wykonującą tę usługę.”
O abuzywności w/w postanowienia świadczy fakt, iż interesy konsumenta zostały rażąco naruszone poprzez zobowiązanie go do poniesienia kosztów, niezawartych w umowie, a określonych przez innego przedsiębiorcę – kontrahenta dostawcy, przy pomocy którego dostawca wykonuje swoje zobowiązanie. Szczególne znaczenie, przesądzające o uznaniu w/w postanowienia za niedozwolone, ma fakt, iż konsument nie ma rzeczywistego wpływu na wysokość kosztów odczytu, ustalaną przez kontrahenta dostawcy.
