Materialnoprawne aspekty miarkowania kary umownej

Materialnoprawne aspekty miarkowania kary umownej

Miarkowanie kary umownej w ogólności

Miarkowanie kary umownej, będące wyraźnym osłabieniem pozycji wierzyciela, sprowadza się do możliwości podniesienie żądania przez dłużnika w przedmiocie zmniejszenia jej wysokości. Uznanie tego żądania jest dopuszczalne w przypadku, gdy zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana (art. 484 § 2 zd. 2 k.c.) lub w przypadku, gdy zobowiązanie nią obwarowane zostało w znacznej części wykonane (art. 484 § 2 zd. 1 k.c.). Należy w tym miejscu nadmienić iż zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia danego faktu (w tym przypadku przesłanek z art. 484 § 2 k.c.) spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Podmiotowy zakres zastosowania instytucji miarkowania kary umownej

Instytucja z art. 484 § 2 k.c. ma zastosowanie w każdym zestawieniu podmiotowym (o ile zastrzeżona została pomiędzy kontraktującymi kara umowna). Fakt nie zawężania podmiotowych granic dopuszczalności miarkowania (np. wyłączenie jej zastosowania z obrotu profesjonalnego) jest uzasadnione brzmieniem art. 484 § 2 k.c., którego wykładnia językowa zgodnie z dyrektywą lege non distiguente nie może prowadzić do rozróżnień nie wprowadzonych przez samego ustawodawcę. Stanowisko powyższe znajduje wyraźne potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z 27 lutego 2007 r. (II CSK 511/08) zgodnie z którym: „Miarkowanie kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. może nastąpić także w stosunkach umownych między przedsiębiorcami, ponieważ przepis ten nie zawiera w tym względzie żadnych ograniczeń natury podmiotowej.”.

Rażąco wygórowana kara umowna

Rażąco wygórowana kara umowna jako typowa klauzula generalna nie znajduje swojej definicji bezpośrednio w normach prawnych. W związku z tym w celu jej wyjaśnienia należy posłużyć się stanowiskiem judykatury, która od lat w wyrokach sądowych dąży do doprecyzowania terminu rażącego wygórowania. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1970 r. (II CR 167/70) zostało zawarte stwierdzenie zgodnie z którym ocena wygórowania kary umownej jest dopuszczalna poprzez pryzmat poniesionej przez wierzyciela szkody z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (wypada nadmienić, iż sama kara umowna przysługuje bez względu na wysokość poniesionej szkody – art. 484 § 1 k.c.). Podobne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził między innymi w wyroku z dnia 12 maja 2006 r. (V CSK 55/06) uznając, iż brak szkody lub jej nieznaczna wysokość może tworzyć odpowiednie kryterium redukowania kary umownej. W sposób bardziej oderwany od przypadków danej sprawy o miarkowaniu kary umownej wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r. (V ACa 483/08) stwierdzając, iż: „Miarkowania kary umownej w trybie art. 484 § 2 k.c. na żądanie dłużnika należy do tzw. prawa sędziowskiego, zaś regulacja tego przepisu nie zawiera jakichkolwiek wyłączeń. Przepis ten mający charakter normy ogólnej może wchodzić w grę w każdym przypadku, gdy w świetle oceny określonego stanu faktycznego, można mówić o tym, że kara umowna w zastrzeżonej wysokości jawić się będzie jako nieadekwatna. Kodeks cywilny nie zawiera wskazówek co do stanów faktycznych podlegających pod hipotezę regulacji art. 484 § 2 k.c. w zakresie przesłanki „rażąco wygórowanej akry”, nie wskazuje okoliczności mogących mieć wpływ na ocenę jej zaistnienia, pozostawiając ich ustalenie uznaniu sędziowskiemu uwzględniającemu okoliczności konkretnej sprawy.”.

Zastrzeżenie rażąco wygórowanej kary umownej we wzorcu umownym

Zgodnie z art. 3853 pkt 17 k.c. zastrzeżona we wzorcu umownym rażąco wygórowana kara umowna obciążająca konsumenta na rzecz podmiotu profesjonalnego (przedsiębiorcy) nie wiąże konsumenta, jeżeli nie została z nim indywidualnie uzgodniona. W takim przypadku regulacja art. 484 § 2 k.c. jawi się jako przepis ogólny, którego zastosowanie zostaje wyłączone ze względu na powyżej wskazaną normę szczególną. Inaczej mówiąc, zastrzeżona rażąco wygórowana kara we wzorcu umownym nie będzie podlegała miarkowaniu, gdyż jako niedozwolone postanowienie umowne będzie uznawana za nieważną (sankcja surowsza znajduje tu pierwszeństwo przed sankcją łagodniejszą).

 

Bibliografia:

1. Gniewek E. [red.], Kodeks cywilny. Komentarz., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.

2. Gniewek E. [red.], Podstawy prawa cywilnego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005.

3. Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.

Polecane

Najnowsze