Ustawa z dnia 20 lutego 2009 r. o funduszu sołeckim niewątpliwie wzmocniła pozycję sołectw jako jednostek pomocniczych. Ustawodawca pragnąc wyjść naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców gmin wiejskich zdecydował się na wprowadzenie rozwiązania, które z jednej strony zagwarantuje realną możliwość otrzymania środków z budżetu gmin, z drugiej nie będzie sprzeczne z regulacjami dotyczącymi finansów publicznych.
Fundusz sołecki stanowi instytucję, której adresatem są wyłącznie sołectwa, a więc jednostki pomocnicze gmin wiejskich. Wątpliwości rozstrzyga już sama nazwa funduszu -,,sołecki”, ale także orzecznictwo. Na gruncie ustawy o funduszu sołeckim nie jest możliwe wyodrębnienie w ramach budżetu gminy środków w ramach funduszu osiedla czy dzielnicy. Wolą ustawodawcy było, aby pomoc finansową skierować na tereny o charakterze wiejskim, czyli te, które z reguły są niedoinwestowane (Rozstrzygnięcie nadzorcze z dnia 5 listopada 2009 r. Wojewody Wielkopolskiego, KN.Ka.I-5.0911-73/09). Pogląd ten potwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 28 kwietnia 2010 r. (II Sa/Po 15/10), podkreślając, iż rada gminy nie posiada kompetencji do zastosowania rozwiązań przewidzianych dla gospodarowania funduszem sołeckim do gospodarowania funduszem osiedla. W ocenie Sądu takiego upoważnienia nie zawierają przepisy prawa, a prowadzenie przez gminy gospodarki finansowej musi odbywać się w granicach określonych przez ustawy. Można jednak się zastanowić czy regulacje ustawy o funduszu sołeckim dotyczyć by mogły innych jednostek pomocniczych nie wyliczonych z nazwy w ustawie o samorządzie gminnym. Bowiem zgodnie z dyspozycją art.. 5 ust. 1 organy stanowiące poza sołectwami, osiedlami, dzielnicami, mogą tworzyć inne jednostki pomocnicze (np. przysiółki, rejony, kolonie). Mogą to być przecież jednostki położone na terenach wiejskich, co do których wzmocnienia potencjału odnosiło się wprowadzenie funduszu sołeckiego. Wykładnia celowościowa potwierdzałaby zasadność stosowania regulacji ustawy o funduszu sołeckim również na te inne jednostki, z zastrzeżeniem, iż położone byłyby na terenie gmin wiejskich. Szczątkowa w praktyce liczba jednostek określonych przez ustawodawcę jako ,,inne” powoduje , iż problem ten na chwilę obecną się nie pojawił i nie stanowił przedmiotu orzekania organów nadzoru i sądów administracyjnych. Również zauważalna w orzecznictwie literalna wykładnia postanowień ustawy o funduszu sołeckim skłania do udzielenia przeczącej odpowiedzi na wyrażone powyżej wątpliwości.
Wobec powyższego dla przejrzystości i pewności uprawienia do korzystania ze środków funduszu sołeckiego organy stanowiące gmin wiejskich powinny każdorazowo, planując utworzenie innych niż sołectwo jednostek pomocniczych, rozważyć czy ze względu na możliwość korzystania z funduszu sołeckiego nie utworzyć w danym przypadku sołectwa. Decyzja w tym przedmiocie, zgodnie z art. 5 ustawy o samorządzie gminnym, należy do właściwej rady gminy, która jednak zobowiązana jest do współdziałania w postaci konsultacji z mieszkańcami zainteresowanych obszarów lub działania w odpowiedzi na ich inicjatywę.
Skoro jednym z celów wprowadzenia funduszu sołeckiego było wzmocnienie integracji mieszkańców pewnych obszarów, zastanawiać może pominięcie miejskich jednostek pomocniczych osiedli i dzielnic, we wprowadzonym systemie. Występującym problemem społecznym jest brak integracji na płaszczyźnie międzyludzkiej, woli współpracy na rzecz swojego otoczenia czy aktywności w realizacji wspólnych przedsięwzięć. Poszerzenie kręgu adresatów obecnego funduszu sołeckiego byłoby krokiem ku rozwiązaniu tego problemu. Sami autorzy ustawy o funduszu sołeckim zauważyli, że stworzenie możliwości ich (zadań jednostek pomocniczych – przyp. red.) finansowania winno się jednocześnie przełożyć na wzrost aktywności społecznej i inicjatyw obywatelskich (Uzasadnienie do rządowego projektu ustawy o funduszu sołeckim). Ustawodawca powinien rozważyć poszerzenie zakresu podmiotowego ustawy o funduszu sołeckim. Faktem niezaprzeczalnym jest, iż tereny wiejskie (a więc obszary sołectw) potrzebują wsparcia likwidującego różnice rozwojowe i trudności gospodarcze, z którymi się borykają. Zasadnym byłoby więc pozostawienie dla sołectw, przewidzianego w art. 2 ust. 4 i 5 ustawy o funduszu sołeckim, mechanizmu refundacji wydatków w ramach funduszu sołeckiego, bez przyznania uprawnień do otrzymania dotacji celowej (refundacyjnej) przez pozostałe jednostki pomocnicze (osiedla, dzielnice).
Obecny stan prawny daje osiedlom i dzielnicom możliwość korzystania ze środków finansowych danej jednostki samorządu terytorialnego. Odbywa się to jednak wyłącznie w przypadku przewidzenia takiego mechanizmu w statucie danej jednostki: Statut gminy określa uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy (art. 51 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym). Pamiętać jednak należy iż cały czas środki finansowe wydatkowane są w ramach budżetu gminy, a nie w ramach odrębnie tworzonych budżetów osiedli czy dzielnic, które nie tworzą własnych budżetów, a gospodarkę finansową prowadzą w ramach budżetu gminy. Z powołanych przepisów wynika, że wydatki jednostek pomocniczych są wydatkami budżetu gminy, a więc nie ma podstaw prawnych do przyznawania dotacji tym jednostkom , gdyż byłoby to przyznaniem dotacji dla własnego budżetu (Uchwała z dnia 19 marca 1995 r. Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Poznaniu, 440/95). System finansowa jednostek pomocniczych regulowany aktami statutowymi może funkcjonować na szczeblu sołectw, równolegle z funduszem sołeckim. Potwierdził to Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy, uznając że wyodrębnienie funduszu sołeckiego nie wyklucza innych, prawem przewidzianych, form finansowania sołectw (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 20 stycznia 2010 r., I SA/Bd 951/09).
