Uprawnienia strony1
Artykuł 73 KPA przyznaje osobie, której interes prawny jest przedmiotem postępowania administracyjnego prawo dostępu do akt zgromadzonych przez organ administracyjny w toku prowadzonej sprawy. Owa „osoba” w trakcie postępowania administracyjnego określana jest jako strona. Należy wskazać, że powyższe uprawnienia strony rodzą obowiązek organu administracyjnego do poinformowania zainteresowanego o poszczególnych czynnościach prowadzonych w ramach postępowania, a także wglądu do zgromadzonych materiałów. Na podstawie powyższych regulacji strona ma nie tylko możliwość zapoznania się z treścią akt, ale także sporządzenia z nich notatek i odpisów. Od dawna w doktrynie panował pogląd potwierdzony przez ustawodawcę nowelizacją iż niedopuszczalne jest wynoszenie akt poza siedzibę organu administracyjnego. Strona ma prawo do przeglądania wszystkich dokumentów zgromadzonych w trakcie postępowania nawet tych, które nie mają wpływu na rozstrzygnięcie. Podstawowym warunkiem jest iż musi dokonać tych czynności w siedzibie organu. Przykładem dokumentu, który może być w aktach sprawy, a nie ma wpływu na decyzje organu jest anonim.
Strona oprócz sporządzenia notatek ma prawo żądać uwierzytelnionych kopii bądź odpisów. Ta kwestia jest nieco bardziej skomplikowana na gruncie prawa administracyjnego. Istotą problemu jest to iż poprzez uwierzytelnienie kopii lub odpisów akt powstaje nowy dokument, który będzie miał zastosowanie nie tylko do konkretnego postępowania. Powstaje bowiem możliwość wykorzystania owego dokumenty poza postępowaniem. Przepisy KPA wskazują wiec iż strona może otrzymać ten dokument jeśli wykaże ważny interes. Kwestia ważnego interesu strony stała się przedmiotem wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wskazał on iż samo posiadanie uwierzytelnionych odpisów poszczególnych dokumentów akt sprawy, zarówno dla potrzeb prowadzonego postępowania, jak i w celu ich wykorzystania w innych postępowaniach, może wskazywać na ważny interes strony.
Osoba, której interes prawny jest przedmiotem postępowania, może ze swego uprawnienia dotyczącego wglądu do akt sprawy skorzystać w każdym momencie, nawet po zakończeniu postępowania administracyjnego. Powyższe uprawnienie realizuje bezpośrednio zainteresowany. Nie jest wykluczone, natomiast aby delegował on swoje uprawnienie na pełnomocnika bądź przedstawiciela.
Zasygnalizować należy iż oprócz strony postępowania z powyższych uprawnień korzystać mogą także podmioty działające na prawach strony. W doktrynie przyjęty jest pogląd iż takimi podmiotami są prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich. Natomiast wszelkie inne osoby nie będące uczestnikami postępowania administracyjnego nie mogą korzystać z praw gwarantowanych przez zasadę jawności postępowania administracyjnego.
Ograniczenia uprawnień strony2
Artykuł 74 KPA wskazuje na sytuacje w których mamy do czynienia z ograniczeniem prawa strony do wglądu w akta sprawy. Sytuacja taka występuje wówczas gdy:
• Akta sprawy opatrzone są klauzulą tajne;
• Akta sprawy opatrzone są klauzulą ściśle tajne;
• Ujawnienie informacji zawartych w aktach sprawy godziło by w ważny interes państwowy.
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182 poz. 1228) wskazuje okoliczności nadania dokumentom klauzule tajne i ściśle tajne. W przypadku pojęcia ważnego interesu publicznego organ w drodze wykładni prawa na podstawie konkretnego przypadku wskazuje czy mamy do czynienia z ważnym interesem państwowym.
Wyżej wskazane sytuacje nakładają na organ obowiązek nie ujawnienia treści zawartych w aktach sprawy. Nie dopełnienie tego obowiązku zagrożone jest sankcją karną. W każdym przypadku kiedy dochodzi do ograniczenia zasady jawności, organ musi wydać postanowienie zawierające uzasadnienie faktyczne i prawne a także pouczenie o przysługujących stronie środkach, umożliwiających jego zaskarżenie. Od postanowienia organu I instancji przysługuje zażalenie, natomiast postanowienie ostateczne organu II instancji, można zaskarżyć do sądu administracyjnego. Jeżeli chodzi o wymóg uzasadnienia postanowienia to w praktyce ogranicza się on do wskazania iż akta sprawy objęte są określonym stopniem tajności. Organ administracyjny postępuje w ten sposób aby w swoim uzasadnieniu nie doszło do złamania przepisów dotyczących ochrony informacji niejawnych.
Tak więc co do zasady strona ma prawo wglądu do akt sprawy. Zasada jawności postępowania nie ma jednak charakteru bezwzględnego i uprawnienia strony wypływające z powyższej zasady mogą zostać ograniczone. Warto jeszcze raz podkreślić iż zasada jawności postępowania administracyjnego dotyczy tylko uczestników konkretnego postępowania. „Osoba trzecia” nie ma prawa powoływania się na powyższą regułę.
