Strona może działać osobiście jak i przez pełnomocników (wyjątkiem jest przepis art. 871 Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzający przymus adwokacko-radcowski). Oznacza to, że strona ma co do zasady wybór w zakresie działania osobistego lub przez pełnomocnika. Ustanowienie pełnomocnika w procesie cywilnym ma więc charakter fakultatywny. (W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008, s. 165) Działanie przed sądem oznacza natomiast podejmowanie wszystkich dopuszczalnych na danym etapie sprawy czynności procesowych i to zarówno na rozprawie jak i poza nią. (A. Zieliński [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, (red.) A. Zieliński, Warszawa 2011, art. 86 k.p.c., Legalis).
Kto może być pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym?
Przepis art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego zawiera enumeratywne wyliczenie osób mogących być pełnomocnikami w postępowaniu cywilnym:
–adwokat;
–radca prawny;
–rzecznik patentowy w sprawach z zakresu własności przemysłowej;
–osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony;
–osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia;
–współuczestnik sporu;
–rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia;
–pracownik osoby prawnej lub przedsiębiorcy albo jej organu nadrzędnego (ponadto osoba prawna prowadząca, na podstawie odrębnych przepisów, obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej może udzielić pełnomocnictwa procesowego w imieniu podmiotu, którego obsługę prawną prowadzi adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot);
–przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej, mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie w sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne;
–przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem w sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego;
–przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należy ochrona konsumentów w sprawach związanych z ochroną praw konsumentów;
–przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych w sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego;
Poza przepisem art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego, przepisy szczególne Kodeksu postępowania cywilnego określają jeszcze kolejne osoby, które mogą być pełnomocnikami procesowymi. Kwestię tę regulują następujące przepisy:
–art. 465 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego może być również przedstawiciel związku zawodowego lub inspektor pracy albo pracownik zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego – także przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów;
–art. 4798 Kodeksu postępowania cywilnego, pełnomocnikiem zagranicznego przedsiębiorcy może być również pełnomocnik ustanowiony do reprezentowania tego przedsiębiorcy wobec polskich organów administracji publicznej, na podstawie przepisów o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, a także banki;
–art. 47929 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego, pełnomocnikiem Prezesa Urzędu może być pracownik Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów;
–art. 6915 Kodeksu postępowania cywilnego, pełnomocnikiem rady pracowniczej może być również każdy pracownik przedsiębiorstwa, któremu przysługuje bierne prawo wyborcze do organów samorządu załogi przedsiębiorstwa, lub radca prawny nie zatrudniony w tym przedsiębiorstwie, pełnomocnikiem dyrektora przedsiębiorstwa może być również radca prawny lub inny pracownik przedsiębiorstwa, pełnomocnikiem dyrektora przedsiębiorstwa i rady pracowniczej w sprawach między nimi a organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem może być również radca prawny przedsiębiorstwa, chyba że między dyrektorem a radą zachodzi sprzeczność interesów;
–art. 11355 Kodeksu postępowania cywilnego, strona mająca miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązana jest wskazać w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika do doręczeń;
Nikt inny poza wyżej wymienionymi osobami nie może być pełnomocnikiem w postępowaniu cywilnym (A. Zieliński [w:] Kodeks postępowania cywilnego Komentarz, (red.) A. Zieliński, Warszawa 2011, art. 86 k.p.c., Legalis). Przepisy te powinny być interpretowane ściśle, aby nie doszło do rozszerzenia kręgu osób mogących być pełnomocnikami ponad przepis art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego i przepisy szczególne Kodeksu postępowania cywilnego. Ponadto sąd z urzędu powinien czuwać nad tym, czy pełnomocnikiem jest osoba wymieniona w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. (M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2008 art. 87 k.p.c., Legalis).
