Podstawowymi kategoriami w tym podatku są przychód i koszty jego uzyskania, a wtórnymi – dochód i strata. Ustalenie dochodu następuje na podstawie katalogu źródeł przychodu. Dochodem ze źródła przychodów, jeśli przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie wprowadzają szczególnej definicji dochodu dla danego źródła, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów. Jeśli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania jest suma dochodów. Niektórych dochodów (przychodów) nie łączy się z pozostałymi dochodami i opodatkowuje stawkami zryczałtowanymi.
Opodatkowaniu podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych od podatku na podstawie przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, innych ustaw oraz umów międzynarodowych. Z opodatkowania wyłączone są również dochody, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.
Obowiązkowi podatkowemu od całości dochodów podlegają osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na miejsce położenia źródła przychodów, a więc również wtedy, gdy osiągają dochody za granicą. Jest to tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy. Osoby, które nie mają w Polsce miejsca zamieszkania, podlegają mimo to obowiązkowi podatkowemu od dochodów osiąganych na terytorium Polski (ograniczony obowiązek podatkowy).
Podstawę opodatkowania stanowi dochód – lub suma dochodów – który ustala się, pomniejszając przychód (przychody) o koszty uzyskania, wydatki oraz ulgi. Od tak ustalonego dochodu oblicza się podatek według skali podatkowej, który pomniejsza się o składki na ubezpieczenie zdrowotne i ulgi oraz – o ile dochody lub ich część zostały uzyskane za granicą i tam opodatkowane, zaś umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania zawarta z państwem uzyskania dochodów nie przewiduje ich zwolnienia w Polsce od podatku lub Polska nie zawarła takiej umowy z państwem uzyskania dochodu – o zapłacony za granicą podatek. Odliczeniu podlegają również zaliczki zapłacone w ciągu roku podatkowego.
Podatnicy uzyskujący dochody z działalności gospodarczej mogą wybrać opodatkowanie stawką liniową 19%.
Pobór należnego od podatnika podatku następuje w formie zaliczek oraz ostatecznego rozliczenia po zakończeniu roku podatkowego. Zaliczki są płacone przez podatnika lub pobierane przez płatników. Zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym podatnicy składają do 30 kwietnia następnego roku i w tym terminie są obowiązani dokonać ostatecznego rozliczenia podatku.
