1. Wprowadzenie
Z programami łagodzenia kar spotkać się możemy praktycznie w każdym państwie europejskim, a także w wielu państwach systemu prawa kontynentalnego (common law). Pierwsze tego typu regulacje zostały wprowadzone w USA w amerykańskim prawie antytrustowym. Następnie wprowadzone zostały do prawa wspólnotowego (obecnie unijnego) i okazały się, jak podaje R. Molski, najskuteczniejszym środkiem walki z porozumieniami ograniczającymi konkurencję, które należą do najpoważniejszych naruszeń prawa konkurencji.
Polskie ustawodawstwo w tej kwestii nie odstaje od innych krajów, które zdecydowały się na takie regulacje. Polityka (program) łagodzenia kar – Leniency, jak wyżej wspomniano, przewiduje możliwość całkowitego odstąpienia od kary lub jej znaczącego obniżenia wobec przedsiębiorców uczestniczących w zakazanym porozumieniu ograniczającym konkurencję, którzy zdecydowali się dobrowolnie na współpracę z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów [dalej: Prezes UOKiK]. Kwestia uregulowana została w art. 109 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 z późn. zm).
1.2. Podmioty uprawnione do złożenia wniosku
Podmiotami uprawnionymi w świetle cytowanej ustawy do złożenia wniosku o odstąpienie od wymierzenia kary lub jej obniżenia są tylko przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a, b i d u.o.k.k. tj.:
– osoby fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne mniemające osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, organizującą lub świadczącą usługi o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej,
– osoby fizyczne wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu,
– związki przedsiębiorców (np. izby, zrzeszenia itp.).
Ponadto programem leniency objęte są wszystkie kategorie porozumień ograniczających konkurencję, które zostały wymienione w art. 6 ust. 1 u.o.k.k. oraz art. 81 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE).
2. Warunki odstąpienia od nałożenia kary
Zgodnie z art. 109 ustawy antymonopolowej Prezes UOKiK odstępuje od nałożenia kary pieniężnej na przedsiębiorcę biorącego udział w porozumieniu zakazanym na mocy art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów lub art. 81 TWE, jeżeli przedsiębiorca ten spełni łącznie następujące warunki:
1) jako pierwszy z uczestników porozumienia (warunek tez zostanie spełniony jeśli organ antymonopolowy nie posiadał w tym czasie informacji i dowodów, które mogłyby być wystarczające do wszczęcia postępowania w sprawie)
a) dostarczy Prezesowi UOKiK informację o istnieniu zakazanego porozumienia, wystarczającą do wszczęcia postępowania antymonopolowego, lub
b) przedstawi Prezesowi UOKiK, z własnej inicjatywy, dowód uniemożliwiający wydanie decyzji o uznaniu praktyki za ograniczająca konkurencję;
2) współpracuje z Prezesem Urzędu w toku postępowania w pełnym zakresie, dostarczając niezwłocznie wszelkich dowodów, którymi dysponuje, albo którymi może dysponować, i udzielając niezwłocznie wszelkich informacji związanych ze sprawą, z własnej inicjatywy lub n żądanie Prezesa UOKiK;
3) zaprzestał uczestnictwa w porozumieniu nie później niż w dniu poinformowania Prezesa UOKiK o istnieniu porozumienia lub przedstawienia kluczowego dowodu jego istnienia;
4) nie był inicjatorem porozumienia i nie nakłaniał innych przedsiębiorców do uczestniczenia w porozumieniu.
R. Molski wywodzi, że odstąpienie od nałożenia kary jest „(…) daleko idącym wyjątkiem od ogólnych założeń polityki stosowania sankcji za najpoważniejsze naruszenia reguł konkurencji”. Co ważne, może o to starać się tylko jeden uczestnik niedozwolonego porozumienia. Odstąpienie od sankcji finansowej może nastąpić przed wszczęciem postępowania antymonopolowego lub po jego wszyciu. Autor słusznie pisze, że „jakikolwiek przejaw zainteresowania organu antymonopolowego zakazanym porozumieniem może sprowokować wyścig o korzyści przewidziane dla pierwszego z nich. W sytuacji, gdy warunki wskazane wyżej spełnił już inny przedsiębiorca, Prezes UOKiK nakłada karę w wysokości nie większej niż 5% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary.
Wnioskodawcy nie powinni nadto ukrywać swojego udziału w niedozwolonym porozumieniu, ponieważ mogłoby to przekreślić szansę na odstąpienie od nałożenia kary przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W takiej sytuacji organ antymonopolowy może także zaostrzyć warunki, które powinien spełnił przedsiębiorca-wnioskodawca.
3. Obniżenie kary
W sytuacji, gdy wnioskodawca (przedsiębiorca) nie spełni warunków dot. odstąpienia od kary pieniężnej Prezes UOKiK może obniżyć karę po spełnieniu przez niego łącznie dwóch warunków, określonych przez art. 109 ust. 2 u.o.k.k.:
1) przedstawi Prezesowi UOKiK, z własnej inicjatywy, dowód, który w istotny sposób przyczyni się do wydania decyzji o uznaniu praktyki za ograniczająca konkurencję i nakazie jej zaniechania lub decyzji o uznaniu praktyki za ograniczająca konkurencję i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania;
2) zaprzestał uczestnictwa w porozumieniu nie później niż w momencie przedstawienia dowodu istnienia porozumienia.
O obniżenie kary, w odróżnieniu do odstąpienia od sankcji finansowej, może starać się więcej niż jeden przedsiębiorca.
W sytuacji, gdy przedsiębiorcy spełnia warunki określone w ust. 2 art. 109 u.o.k.k. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada karę:
1) w wysokości nie większej niż 5% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary – na przedsiębiorcę, który jako pierwszy spełni ł warunki określone w ust. 2;
2) w wysokości nie większej niż 7% przychodu osiągnięte w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary – na przedsiębiorcę, który jako drugi spełnił warunek obniżenia kary;
3) w wysokości nie większej niż 8% przychodu osiągnięte w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary – na pozostałych przedsiębiorców, którzy spełnili warunki obniżenia kary.
4. Procedura leniency
Procedura leniency określona została w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 26 stycznia 2009 r. w sprawie trybu postępowania w przypadku wystąpienia przedsiębiorców do Prezesa Urzędu ochrony Konkurencji i Konsumentów o odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej lub jej obniżenie (Dz.U. Nr 20, poz. 109). Omówinie procedury nastąpi w kolejnym artykule dotyczącym programu łagodzenia kar leniency.
Bibliografia:
1) A. Brzezińska-Rawa, Wprowadzenie do prawa antymonopolowego, wyd. TNOiK, Toruń 2009.
2) T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009.
3) Wytyczne Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie programu łagodzenia kar – dostępne na stronie http://uokik.gov.pl/program_lagodzenia_kar2.php
Literatura uzupełniająca:
1) M.K. Kolasiński, [w:] J. Galster (red.), Podstawy prawa Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony. Zarys wykładu, wyd. TNOiK, Toruń 2010, s.541 i n.
2). R. Tokarczyk, Prawo amerykańskie, wyd. XI, wyd. Wolters Kluwer, Warszawa 2011.
