Cechy i postacie utworu zależnego

Cechy i postacie utworu zależnego

Istota utworu zależnego.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka oraz adaptacja, są przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Sposób, a ściślej sposób powiązania utworu zależnego z cudzym, wcześniej stworzonym utworem jest ścisły, bezpośredni. Istotą dzieła zależnego jest ingerencja o charakterze twórczym w cudzy utwór bądź też utwory, która prowadzi do powstania nowego utworu, który jest określany przez ustawodawcę mianem „opracowania cudzego utworu”. Typowymi przykładami, które wymienił ustawodawca są – tłumaczenia, przeróbki oraz adaptacje. Często także cechy utworu zależnego wykazuje parodia, karykatura, a także pastisz. W każdym wymienionym wyżej przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której występują obok siebie elementu twórcze przejęte z utworu macierzystego oraz elementy twórcze, które są wytworem pracy autora opracowania. W związku z tym, nie można uznać za opracowanie dzieła, które z cudzego utworu przejęło tylko elementy nie podlegające ochronie, jak na przykład: sam pomysł (idea), wyniki badań i ustalenia naukowe, czy też zastosowana technika artystyczna. Dążenia autora utworu zależnego koncentrują się na stworzeniu dzieła nowego, przy założeniu jednak, aby cudzy utwór był w nim rozpoznawany. Opracowanie jest utworem odrębnym i stanowi samodzielny przedmiot prawa autorskiego. Nie zmienia to jednak faktu, iż w pewnym stopniu – mniejszym bądź większym – jest podporządkowany dziełu macierzystemu i właśnie jemu „służy” – co widoczne jest w szczególnie wyraźny sposób na przykładzie tłumaczenia utworu, zarówno literackiego, jak i naukowego.

 

Wyłączenia z zakresu pojęcia „opracowanie”.

Jako działalności prowadzącej do powstania opracowania nie traktuje się tzw. digitalizacji utworów (przeniesienia z tradycyjnego zapisu, np. analogowego, na cyfrowy). Podobnie rzecz ma się w przypadku transpozycji utworu muzycznego, przeniesienia go do innej tonacji lub na inny instrument, mechaniczne powiększenie utworu plastycznego, skopiowanie obrazu lub rzeźby, wzniesienie budynku na podstawie planu architektonicznego, rekonstrukcja dzieła, przywrócenie mu pierwotnej postaci, stworzenie kontynuacji cudzej powieści lub filmy, a także pracę redaktorów w wydawnictwach książkowych czy prasowych, dokonywanie prostych skrótów czy korekty tekstu. Wprowadzanie do utworu cytatów również nie prowadzi do powstania opracowania. Charakteru opracowania nie przyznaje się także interpretacjom utworów. Wykonaniom artystycznym przyznaje się ochronę w ramach autorskich praw pokrewnych.1

 

Podstawowe założenia regulacji.

Przepis art. 2, dotyczący utworów zależnych na charakter generalny. Odnosi się on do każdego rodzaju opracowań jakie powstają w dziedzinach własności intelektualnej, zwłaszcza artystycznej. Treść tego przepisu przesądza o tym, że przedmiotem opracowania musi być utwór, jednakże nie przesądza o jego charakterze – czy ma to być utwór chroniony, albo utwór samodzielny. Przedmiotem opracowania może być utwór zaliczany do jakiejkolwiek dziedziny twórczości. Zaznaczyć jednak warto, że koncepcja „zależnego przedmiotu ochrony” nie występuje na gruncie regulacji odnoszącej się do praw pokrewnych. Aby stać się przedmiotem prawa utwór musi wykazywać „własne cechy twórcze”, czyli musi być przedmiotem działalności twórczej o charakterze indywidualnym. Badanie i określanie stopnia twórczości powinno odbywać się na ogólnych zasadach – tak jak przy ocenie utworów samoistnych.

 

 

Prawo autorskie do opracowania (prawo zależne).

Prawo autorskie związane z powstaniem opracowania (zwanego też czasami „dziełem z drugiej ręki”) powstaje na rzecz jego autora z chwilą jego ustalenia. Nie możemy mówić tutaj o jakiejkolwiek współwłasności jeśli chodzi o twórcę dzieła macierzystego oraz twórcę opracowania. Niezależnie od tego czy autor opracowania otrzymał zgodę na wykorzystanie jego dzieła czy też jej nie otrzymał, autorowi opracowania przysługuje prawo autorskie, skuteczne erga omnes (również względem autora utworu macierzystego), które w swej treści zasadniczo nie różni się od tych praw jakie uzyskuje twórca utworu samoistnego. Obejmuje zarówno prawa osobiste, jak i prawa o charakterze majątkowym.

 

Szczególną cechą prawa do opracowania jest jego zależny charakter. Idea prawa zależnego opiera się na założeniu, w myśl którego autor utworu powinien mieć prawodecydowania o eksploatacji zarówno pierwotnego kształtu utworu (tego, który sam mu nadał), jak i w opracowaniu, którego autorstwo należy do osób trzecich. Zasadne wydaje się zatem, że powinno autorowi utworu macierzystego przysługiwać prawo zezwalania i zakazywania eksploatacji, a także czerpania z niej korzyści majątkowych. Temu celowi służy ust. 2 art. 2 zgodnie z którym, „rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły”. Zezwolenie nie jest także potrzebne w sytuacji, gdy przedmiotem opracowania będzie utwór folklorystyczny – rezultat anonimowej twórczości ludowej. Co więcej, zgodnie z ust. 5 przywołanego wyżej artykułu „na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego”.

Polecane

Najnowsze