Celem postępowania pojednawczego jest zaoszczędzenie opłat postępowania, a także czasu poświęcanego dla rozstrzygnięcia danej sprawy cywilnej. Jest ono rozwiązaniem korzystnym zarówno dla stron stosunku prawnego, jak i organów sądowych, zwalniającym te ostatnie od często żmudnego i kosztownego rozstrzygania sporów.
Właściwość sądu i wezwanie do próby ugodowej
W myśl uregulowań Kodeksu, sądami wyłącznie właściwymi do przeprowadzania postępowań pojednawczych są sądy rejonowe, ogólnie właściwe dla przeciwnika w konkretnej sprawie.
Osoba decydująca się na ugodowe załatwienie sprawy powinna zawezwać do próby ugodowej przeciwnika. Pismo procesowe sporządzone w tym celu powinno zawierać przedmiot pojednania, wniosek o wezwanie strony do pojednania, a także elementy wymagane dla każdego pisma w postępowaniu cywilnym, to jest: oznaczenie sądu, dane stron, podpis i wymienienie ewentualnych załączników (art. 126 k.p.c.).
Przewodniczący, po stwierdzeniu braku przeszkód ku temu, wyznacza termin posiedzenia pojednawczego, zarządza doręczenie wezwania przeciwnikowi i zawiadamia o tym obydwie strony. Sąd przeprowadza postępowanie w składzie jednoosobowym, na posiedzeniu jawnym, ale nie na rozprawie.
Ugoda
Ugoda zawarta w postępowaniu pojednawczym powinna być podpisana przez obydwie strony, a jej osnowa wciągnięta do protokołu. Gdy jedna ze stron nie może złożyć podpisu, zostaje to stwierdzone przez sąd w protokole.
Sąd uzna ugodę za niedopuszczalną w trzech przypadkach:
a. Gdy jest ona niezgodna z prawem,
b. Gdy jest niezgodna z zasadami współżycia społecznego,
c. Gdy zmierza do obejścia prawa.
Niestawiennictwo
Kodeks dyscyplinuje obydwie strony decydujące się na postępowanie pojednawcze, różnicując kwestie nieobecności każdej z nich.
Jeśli osoba wzywająca do próby ugodowej nie stawi się na posiedzenie, może zostać na nią nałożony obowiązek zwrotu kosztów. Warunkiem zastosowania takiej sankcji jest złożenie stosownego wniosku przez przeciwnika, to jest wzywanego do pojednania.
Co do zaś nieobecności przeciwnika, to koszty jego niestawiennictwa zostaną uwzględnione przez sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Dojdzie do tego, o ile wzywający po nieudanej próbie ugodowego załatwienia sprawy wniósł pozew, a także żądanie rozliczenia kosztów.