Najczęściej wierzytelność powstaje w wyniku obustronnie zobowiązującej czynności prawnej pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. W przypadku, gdy jedna ze stron jest obowiązana do świadczenia pieniężnego na rzecz wierzyciela i popada w zwłokę, wierzyciel może uruchomić proces przymusowego dochodzenia roszczenia. Jednakże dla większej skuteczności i sprawności egzekucji wierzyciel powinien już na etapie zawierania umowy pozyskać możliwie dużo informacji na temat, wówczas jeszcze potencjalnego, dłużnika. Pozyskanie danych dotyczących dłużnika mieści się wówczas w zakresie art. 23 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.
Nie sięgając daleko, tak postępują banki udzielając jakichkolwiek pożyczek czy kredytów. Badając zdolność kredytową, a także zamieszczając odpowiednie zapisy w umowach, zdobywają informacje o drugiej stronie umowy, która w przyszłości może nie wywiązywać się ze swoich obowiązków. We wskazanych działaniach podmiotów finansowych wywiad na temat stanu majątkowego dłużnika może być również potrzebny dla ustanowienia odpowiedniego zabezpieczenia przyszłych roszczeń.
Minimum danych, które musi wskazać komornikowi sądowemu wierzyciel – to imię, nazwisko (firma, określenie formy prawnej danej organizacji) dłużnika, jego adres (miejsce zamieszkania/siedziba). W przypadku podmiotów wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego (najczęściej spółki prawa handlowego) wierzyciel ma do dyspozycji całkowicie jawne dane i numery: KRS, NIP, REGON. W przypadku osób fizycznych, jeżeli wierzyciel nie dysponuje numerem PESEL dłużnika, może to skutecznie utrudnić egzekwowanie roszczenia. Dlaczego to może być przeszkoda?
Otóż w momencie kiedy do komornika sądowego wpływa wniosek egzekucyjny nie wie on najczęściej nic na temat dłużnika. Co prawda komornik posiada narzędzia do tego, aby składniki majątku dłużnika ustalić, ale ustalenia te odbywają się głównie w oparciu o informacje zgromadzone w różnego typu urzędach (najpopularniejsze to: ewidencje ludności przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych oraz przy właściwych urzędach gminy, urzędy skarbowe, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców, Centralna Baza Danych Ksiąg Wieczystych). Dla prawidłowej weryfikacji osoby dłużnika w tychże urzędach (bo przysłowiowych „Janów Kowalskich” w Polsce może być wielu) konieczne jest wskazanie jego numeru identyfikacyjnego, czyli numeru PESEL. Wiedza o tym numerze umożliwia dokładne ustalenie przez komornika czy dłużnik posiada jakikolwiek majątek czy też źródła dochodu.
Stosownie do treści art. 799 § 1 k.p.c. wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Spośród kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika. Przepis ten wydaje się nie znajdować zastosowania, ponieważ w praktyce, w momencie wszczęcia postępowania egzekucyjnego ani wierzyciel, ani komornik, nie są w stanie przewidzieć jego przebiegu ani skuteczności, a tym bardziej uciążliwości danego sposobu egzekucji dla dłużnika. Choć przepis powyższy zawiera sformułowanie „może wskazać”, to zgodnie z treścią art. 797 § 1 k.p.c. na wierzycielu spoczywa obowiązek wskazania sposobów egzekucji (choć faktycznie nie musi on mieć żadnej wiedzy na temat majątku dłużnika).
Jako sposób egzekucji należy więc podać do jakiego typu składnika majątku dłużnika komornik ma prowadzić egzekucję (opisane w poszczególnych działach Tytułu II Części 3 kodeksu postępowania cywilnego, np. egzekucja z ruchomości, egzekucja z wynagrodzenia za pracę). Zakresem wskazanym przez wierzyciela komornik jest związany.
Z punktu widzenia wierzyciela, który nie zna składników majątku dłużnika, właściwe jest więc wskazanie wszelkich sposobów egzekucji. Pozwoli to komornikowi dokonywać zajęcia wszelkich składników majątkowych, które w toku prowadzonych działań ustali, a które będą możliwe do wykonania przez komornika w ramach uiszczonej przez wierzyciela zaliczki na wydatki gotówkowe (patrz artykuł: „Ile kosztuje egzekucja należności pieniężnych?”). Komornik ma zawsze prawo uzależnić dokonanie czynności od uiszczenia przez stronę lub innego uczestnika postępowania, który wniósł o dokonanie czynności, zaliczki na pokrycie wydatków gotówkowych (nie dotyczy roszczeń alimentacyjnych). Tak więc odpowiednio szybkie uiszczanie przez wierzyciela wszelkich koniecznych dla wykonania danych czynności egzekucyjnych zaliczek, również mocno usprawnia działania komornika i w większym stopniu zapobiega „uciekaniu” dłużnika z majątkiem.
Stosownie do treści art. 8 ust. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 o komornikach sądowych i egzekucji, wierzyciel ma prawo wyboru komornika na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem spraw o egzekucję z nieruchomości oraz spraw, w których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio. Tyle, że w związku z tym, że każdy z komorników sądowych dysponuje takimi samymi „narzędziami” egzekucji, wątpliwy, z punktu widzenia skuteczności egzekucji, wydaje się wybór komornika poza właściwością ogólną dłużnika, a więc jego miejscem zamieszkania. Taki „wybrany” komornik najczęściej dokonuje ustaleń dotyczących stanu majątkowego dłużnika, a także wszelkich zajęć, tylko i wyłącznie w oparciu o właściwe pisma generowane w ramach prowadzonej pracy biurowo – kancelaryjnej. Gdyby taki komornik miał przeprowadzić czynności w miejscu zamieszkania dłużnika (np. zająć ruchomości), wówczas wierzyciel zostałby wezwany do pokrycia kosztów przejazdu do miejsca czynności (zaliczka bezzwrotna). Komornik właściwy według właściwości ogólnej dłużnika ma większe pole bezpośredniego oddziaływania na dłużnika i ustalenie jego majątku.
Rolą więc wierzyciela jest takie dysponowanie przysługującymi mu prawami oraz takie konstruowanie wniosków kierowanych do komornika sądowego, aby postępowanie egzekucyjne mogło się odbywać możliwie szybko i skutecznie.
