Uwagi ogólne
Omawiane ograniczenie jest konsekwencją powiązania obowiązku świadczenia niepieniężnego z akcją imienną. Świadczenie odnosi się bowiem do ściśle określonego (na dokumencie akcji imiennej) adresata, który podejmuje się wykonywania świadczeń, mieszczących się w zasięgu jego kompetencji.
W art. 356 KSH mowa jest o świadczeniu o charakterze ciągłym. Brak ciągłości eliminowałby bowiem cechę powtarzalności, która wynika z literalnego brzmienia przepisu. Wydaje się, że czas trwania obowiązku świadczenia nie powinien być krótszy, niż 3 lata, nie dłuższy natomiast niż 10 lat. Ponadto obowiązek świadczenia wykonywany jest za odpowiednim wynagrodzeniem. Stąd nie może stanowić on ekwiwalentu wniesienia wkładów na pokrycie kapitału zakładowego spółki akcyjnej.
Obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych powinien być umieszczony w statucie. Niedochowanie tej czynności powoduje bezskuteczność wobec spółki postanowień, dotyczących wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia (art. 304 § 2 pkt 2 KSH). Statut oprócz treści praw i obowiązków stron powinien określać powiązanie stosunku obligacyjnego ze stosunkiem członkostwa. Z tego względu w statucie spółki akcyjnej, obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych powinien być połączony z określoną akcją imienną, ponadto powinien być on powiązany z art. 356 KSH. Istnieje bowiem możliwość umieszczenia w statucie obowiązku innych świadczeń, niż tylko niepieniężnych i powiązanie ich nie z akcją, lecz z akcjonariuszem.
W spółce akcyjnej obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych może być związany jedynie z akcją imienną. W literaturze przedmiotu istnieje rozbieżność co do skutków wydania zobowiązanemu akcji na okaziciela. Część doktryny opowiada się za nieważnością zastrzeżenia obowiązku na akcji na okaziciela, nie zaś nieważnością dokumentu akcji na okaziciela. Pozostała część doktryny opowiada się za nieważnością całego dokumentu akcji na okaziciela. Godne aprobaty jest stanowisko pierwsze, za czym przemawia literalne brzmienie art. 328 § 1 pkt 4 KSH. Z przepisu tego wynika, że pod rygorem nieważności w dokumencie akcji mają być ujawnione szczególne uprawnienia związane z akcją. Przepis ten nic nie wspomina zatem o powtarzających się obowiązkach, niźli tylko o uprawnieniach.
Ograniczenia zbywania akcji
Zbycie akcji związanych z obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest możliwe jedynie po uzyskaniu zgody spółki akcyjnej. Statut spółki akcyjnej nie może znosić obowiązku uzyskania zezwolenia spółki na zbycie akcji, ani też powierzyć tychże kompetencji innej niż spółka osobie. Podyktowane jest to bezwzględnie obowiązującym charakterem normy zawartej w art. 356 § 2 KSH.
Przesłanką odmowy zgody spółki jest wystąpienie ważnych powodów. Ważny powód ma miejsce wtedy, gdy występuje niemożliwość spełnienia świadczenia przez inny podmiot (np. ze względu na zły stan zdrowia). Ważny powód nie występuje, gdy ze względu na zmianę stosunków, spełnienie świadczenia przez akcjonariusza nie wywiera istotnego wpływu na prosperowanie spółki. W razie konfliktu, strony mogą żądać ustalenia przez sąd w trybie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, czy „ważny powód” istnieje. Ponadto zbywca lub nabywca akcji, któremu odmówiono zgody na zbycie akcji bez zaistnienia przesłanki „ważnych powodów” może wytoczyć powództwo o dokonanie zmiany w księdze akcyjnej. W razie nieuzasadnionej odmowy zgody na zbycie akcji, odmowa ta nie odnosi skutku i akcjonariusz może dobrowolnie zbyć akcję.
Regulacja zawarta w art. 356 § 2 KSH dotyczy wyłącznie przeniesienia akcji. Możliwe są zatem inne rozporządzenia bez zgody spółki akcyjnej, takie jak ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na akcji w postaci użytkowania. W literaturze przedmiotu podkreśla się jednak specyfikę regulacji ustanowienia zastawu. Skoro niewykonanie zobowiązania zabezpieczonego zastawem, upoważnia do sprzedaży egzekucyjnej przedmiotu zastawu (w tym przypadku akcji) przez zastawnika, to zgoda spółki akcyjnej na ustanowienie zastawu również jest obligatoryjna.
Konsekwencją przeniesienia akcji imiennej za zgodą spółki jest przejście na nabywcę obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Z tego względu nabywca powinien mieć kwalifikacje bądź możliwości wypełnienia obowiązku.
Za zaległe świadczenia wobec spółki odpowiadają solidarnie nabywca wraz ze zbywcą. Postuluje się, aby wzmianka o obowiązku świadczeń niepieniężnych znajdowała się na dokumencie akcji imiennej. Możliwe jest zawarcie wzmianki wyłącznie odsyłającej do odpowiedniego postanowienia statutu.
Przeniesienie akcji imiennej bez zgody spółki skutkuje bezskutecznością zawieszoną czynności prawnej. Jeżeli natomiast zbycie nastąpiło w momencie, gdy spółka odmówiła zgody, to zachodzi nieważność czynności prawnej (art. 58 Kodeksu cywilnego).
Literatura:
1. Sołtysiński S., Szajkowski A., Szumański A., Szwaja J., Kodeks spółek handlowych, t. III, wyd. 2, Warszawa 2008;
2. System Prawa Prywatnego, t. XIX, Prawo Papierów Wartościowych (red. Z. Radwański, red. tomu A. Szumański), Warszawa 2006;
3. Szajkowski A., Tarska M., Prawo spółek handlowych, Warszawa 2010.
