Zdolność prawna osób fizycznych – cz. 2

Zdolność prawna osób fizycznych – cz. 2

Zgodnie z zasadami regulującymi ciężar dowodu, obowiązek udowodnienia, że dziecko przyszło na świat martwe a w konsekwencji nie nabyło zdolności prawnej, co może mieć fundamentalne znaczenie chociażby w prawie spadkowym, spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne (art. 7 k.c.). Ponadto przepis art. 232 k.p.c.  nakłada obowiązek na strony w postaci ciężaru procesowego wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (W. Broniewicz, Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008, s. 220-221). Domniemanie to może być obalone dowodem przeciwnym przy użyciu wszystkich możliwych środków dowodowych. Zasadnicze znaczenie będą mieć jednak dowody z opinii biegłych stwierdzające czy w momencie  odłączenia od ciała matki dziecko żyło (R. Majda [w:] Kodeks…, s. 164).

Obalenie żywego urodzenia mogłoby nastąpić w drodze powództwa ustalającego istnienie bądź nie istnienie stosunku prawnego, jeżeli osoba ma w tym interes prawny (R. Majda [w:] Kodeks…, s. 164). Osoba mająca interes prawny w ustaleniu faktu urodzenia martwego jako faktu prawotwórczego mogłaby wystąpić z powództwem określonym w przepisie art. 189 k.p.c., jeśli nie ma możliwości ustalenia tego faktu w innym postępowaniu opartym na określonej materialno prawnej  podstawie (R. Majda [w:] Kodeks…, s. 164).

W praktyce może to mieć największe znaczenie przede wszystkim w dwóch sytuacjach: znalezienia martwego już noworodka nieznanych rodziców oraz porodu odbytego bez udziału specjalistycznego personelu z konsekwencją zgonu dziecka (J. Strzebińczyk [w:] Kodeks Cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011, s. 36).

W doktrynie prezentowane są dwa przeciwstawne stanowiska odnośnie zakresu zdolności prawnej. R. Majda stoi na stanowisku, że w przypadku zdolności do czynności prawnych, wieku osoby fizycznej, stanu psychicznego i fizycznego, obywatelstwa nie dochodzi do ograniczenia zdolności prawnej (R. Majda [w:] Kodeks…, s. 148 – 149).

Odmienne stanowisko przedstawia J. Strzebińczyk, który argumentuje, że kwestia ograniczenia zdolności prawnej może być rozważana przy przyjęciu wstępnego założenia o konieczności indywidualizowania tej kategorii w odniesieniu do każdego człowieka. Zdolność każdej osoby fizycznej obejmuje tylko te prawa i obowiązki cywilnoprawne, które potencjalnie mogą stać się w ogóle jej udziałem. Zdolność prawna w takim wypadku nie obejmowałaby tego typu praw i obowiązków konkretnej osoby, gdy dla ich skutecznego nabycia potrzebne jest osobiste zachowanie się, do którego podjęcia nie jest ona w ogóle zdolna. Przykładem może być niemożność uznania ojcostwa przez ojca, który nie ma ukończonych lat szesnastu lub konstruowanie deliktowej odpowiedzialności małoletniego, który nie ukończył lat trzynastu za szkody wyrządzone swoim zawinionym zachowaniem (J. Strzebińczyk [w:] Kodeks…, s. 31). Podobne stanowisko prezentuje S. Dmowski twierdząc, że trudno mówić o posiadaniu przez osobę fizyczną zdolności prawnej nieograniczonej w sytuacji, gdy osoba nie może dokonać konkretnej czynności prawnej czy tez być podmiotem określonych praw i obowiązków (S. Dmowski [w:] Kodeks…, s. 76-77).

Wydaje się, że mimo tego, iż ustawodawca nie przewidział kategorii ograniczonej zdolności prawnej jest to oczywiste ze względu na rozwój psychofizyczny człowieka, który jest ograniczony w byciu podmiotem praw i obowiązków zwłaszcza w początkowych etapach rozwojowych.

Zdolność prawna dziecka ustaje z chwilą jego śmierci. Przepisy jednak nie regulują pojęcia śmierci ani chwili śmierci. Współcześnie przyjmuje się, że należy posługiwać się kryterium śmierci mózgu. Zwłaszcza że do tego kryterium odwołuje się ustawodawca w przepisie art. 9 ustawy z 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów definiując śmierć mózgu jako nieodwracalne ustanie czynności mózgu (M. Pazdan [w:] Kodeks…, s. 87).

Urodzenie martwe nie rodzi skutków w postaci przyznania zdolność prawnej. Dziecko urodzone martwo nie staje się podmiotem praw i obowiązków. Nie może ono w szczególności uzyskać praw, które powstały wskutek zdarzenia, jakie wystąpiły przed jego urodzeniem (R. Majda [w:] Kodeks…, s. 164).

Jeżeli dziecko urodziło się martwe sporządza się jedynie akt urodzenia z adnotacją, ujawniającą ten fakt. Aktu zgonu nie sporządza się. Jeżeli noworodek był żywy, ale niezdolny do życia, wypełnia się kartę zgonu, która stanowi podstawę do wydania aktu zgonu (M. Pazdan [w:] Kodeks…, s. 87-88). Aktualnie na podstawie § 1 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 roku w sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wypełnienia na życzenie osób uprawnionych do pochowania kartę zgonu wypełnia się także dla dziecka, które urodziło się martwe.

Polecane

Najnowsze