Odpowiedzialność w okresie od przyjęcia spadku do podziału spadku
To, jaką odpowiedzialność poniesie spadkobierca po przyjęciu spadku zależy przede wszystkim od oświadczenia, które złoży. Ma do wyboru dwa rozwiązania, pierwsze polega na złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, czyli bez żadnych ograniczeń odpowiedzialności za długi spadkowe, drugie polega na przyjęciu spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, a co za tym idzie odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości stanu czynnego spadku. W sytuacji, w której spadkobierca w ogóle nie złoży oświadczenia woli, prawo polskie przewiduje skorzystanie z fikcji prawnej. Zgodnie z art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego brak oświadczenia spadkobiercy w sześciomiesięcznym terminie skutkuje przyjęciem spadku wprost. Warto w tym momencie wyróżnić sytuację w której spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych, osoba prawna, lub osoba co do której istnieją przesłanki do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia w takim wypadku brak oświadczenia woli ze strony spadkobiercy jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Konstrukcja fikcji prawnej polegającej na tym, że w przypadku braku oświadczenia ze strony spadkobiercy przyjmuje on spadek wprost budzi poważne wątpliwości w doktrynie. Przeciwnicy tej regulacji podnoszą, że takie rozwiązanie może powodować poczucie rażącej niesprawiedliwości zwłaszcza w sytuacji gdy spadkobiercą jest osoba niemająca wystarczającej wiedzy prawnej by wiedzieć jakie skutki niesie za sobą brak owego oświadczenia. Z tą konstrukcją nie zgodził się również Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 22.09. 1972, w którym podnosi że „zasady współżycia społecznego mogą stanowić podstawę ograniczenia a nawet wyłączenia odpowiedzialności za długi spadkowe spadkobierców, którzy złożyli oświadczenie o przyjęciu spadku wprost.” Stanowisko to jednak jest nie do zaakceptowania bowiem sprzeczność z zasadami współżycia społecznego nie może prowadzić do modyfikacji norm bezwzględnie obowiązujących.
Przyjęcie spadku wprost
W przypadku gdy spadkobierca złoży oświadczenie o przyjęciu spadku wprost, a także gdy upłynie ustawowy sześciomiesięczny termin do złożenia takiego oświadczenia i zadziała fikcja prawna spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe. Polega to na tym, że od tego momentu spadkobierca odpowiada zarówno majątkiem spadkowym jak i osobistym. Te dwie masy majątkowe ulegają swoistemu połączeniu. Sytuację spadkobiercy przyjmującego spadek wprost i to zarówno w drodze oświadczenia jak i działania fikcji prawnej można zmienić w drodze uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku lub niezłożenia takiego oświadczenia w wyznaczonym przez ustawę terminie (art. 1019 k. c. )
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
W sytuacji gdy spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza jego odpowiedzialność ograniczona jest jedynie do wysokości stanu czynnego spadku. Taką samą odpowiedzialność ponoszą osoby, na mocy przepisów uznawane są za przyjmujące spadek właśnie w ten sposób. Są to osoby o niepełnej zdolności do czynności prawnych, osoby prawne, a także osoby co do których istnieją przesłanki do całkowitego ubezwłasnowolnienia. Ograniczoną odpowiedzialność za długi ponosi również współspadkobierca, jeżeli choćby jeden z grona spadkobierców złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1016 k. c.) Sąd Najwyższy rozszerzył krąg osób ponoszących ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe, a mianowicie uznał, że przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza również osoby, które nie złożyły żadnego oświadczenia, ale jest wśród nich osoba wymieniona w art. 1015 § 2 k. c. Aby ustalić granicę odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe należy sporządzić spis inwentarza. Sporządza się go na mocy postanowienia sądu, które wydane jest na wniosek: spadkobiercy, uprawnionego z zachowku, zapisobiercy, wykonawcy testamentu, wierzyciela mającego pisemny dowód należności lub właściwego urzędu skarbowego. Postanowienie sądu może być wydane również z urzędu w sytuacji gdy spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza a rzeczony inwentarz nie był wcześniej sporządzany. W spisie inwentarza muszą znaleźć się wykazane zarówno pasywa jak i aktywa. W razie nieujawnienia wszystkich składników majątkowych należących do spadku możliwe jest późniejsze uzupełnienie spisu. Warto również wspomnieć, że podana w spisie inwentarza wartość poszczególnych przedmiotów nie jest wiążąca, sąd może samodzielnie ustalić wartość aktywów i właśnie na tej podstawie określić zakres odpowiedzialności spadkobiercy. Jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość czy w spisie inwentarza zostały ujęte wszystkie przedmioty należące do spadku, czy istnieją długi w nie uwzględnione. Sąd z urzędu lub na wniosek może nakazać spadkobiercy złożyć oświadczenie, że żadnego z przedmiotów nie zataił, nie usunął a także, że nie podał nieistniejących długów. Spadkobierca zobowiązany jest również wskazać przedmioty należące do spadku, które nie zostały ujawnione w spisie, a są mu wiadome, wraz z podaniem miejsca ich przechowywania.
