Warto jednak zwrócić uwagę, iż w przypadku zaistnienia jakiegokolwiek uchybienia (uzasadniającego nieważność postępowania) wydane orzeczenie sądu wywołuje wszelkie skutki prawne. Nieważność postępowania stanowi jednak podstawę do zaskarżenia wydanego wyroku.
Kodeks postępowania cywilnego nie definiuje w żaden sposób pojęcia nieważności postępowania. W art. 379 kpc. wskazane zostały wyłącznie przyczyny nieważności.
Ze względu na skutki procesowe przyczyny te można podzielić na dwie grupy:
Grupa 1:
Poniższe przyczyny nieważności związane są z sytuacją rozpoznania sprawy przez sąd pomimo zaistnienia przeszkód procesowych. Są to przypadki, gdy:
1. Droga sądowa była niedopuszczalna.
Z taką sytuacją mamy do czynienia m.in. gdy dana sprawa nie mogła zostać rozpoznana przez sąd powszechny lub gdy sprawa wprawdzie mogła zostać rozpoznana przez sąd powszechny ale dopiero po uprzednim wyczerpaniu drogi postępowania przed innym organem.
2. Strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany.
Warto zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 65 oraz 66 kpc. zdolność do czynności procesowych mają: osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi (którym ustawa przyznaje zdolność prawną), oraz osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych (osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową wyłącznie w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie).
3. O to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta.
4. Zapadło już prawomocne orzeczenie dotyczące tego samego przedmiotu postępowania, które toczyło się między tymi samymi stronami.
Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku zaistnienia w/w okoliczności sąd rozpoznający apelację powinien uchylić orzeczenie I instancji oraz odrzucić pozew lub umorzyć postępowanie.
Grupa 2
Do której zalicza się rażące uchybienia, które wystąpiły w trakcie postępowania przed sądem I instancji, tj:
1. Skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa.
Wskazany zarzut nieważności postępowania jest uzasadniony w szczególności, gdy: w składzie sędziowskim znajdowała się osoba nieuprawniona, gdy sędzia ogłaszający wyrok nie brał udziału w jego wydaniu lub sprawę rozpoznał sąd w składzie jednego sędziego (mimo, iż z przepisu wynika obowiązek rozpoznania sprawy w składzie trzyosobowym).
2. W rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy.
Przykładowo, w świetle art. 48 kpc. sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:
a) w sprawach, których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki,
b) w sprawach swego małżonka, krewnych.
3. Strona została pozbawiona możności obrony swych praw.
Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy strona na skutek uchybień procesowych nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego części – jeżeli skutki tych wadliwości nie mogły być usunięte na następnych rozprawach.
4. Sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy (bez względu na wartość przedmiotu sporu).
Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku zaistnienia w/w okoliczności sąd rozpoznający apelację powinien uchylić orzeczenie sądu I instancji, znieść postępowanie (w zakresie, w jakim dotknięte jest nieważnością) i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
