Najpierw testament.
Według obowiązujących przepisów prawnych pierwszeństwo będzie miał ważnie sporządzony testament. Można go sporządzić w 3 formach zwykłych i 3 szczególnych. Do form zwykłych najpierw zaliczyć należy testament holograficzny, czyli własnoręczny. Aby był ważny, należy sporządzić go własnoręcznie, podpisać oraz umieścić datę (jednak kiedy ta nie będzie zamieszczona, testament może być ważny, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów). Kolejną formą testamentu zwykłego jest testament sporządzony u notariusza. Ostania z możliwych form zwykłych to testament allograficzny – jest on spisywany przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków. Spisuje się wtedy protokół, opatrzony odpowiednimi podpisami.
Kiedy formy zwykłe są wykluczone – istnieje możliwość sporządzenia testamentu w formie szczególnej. Będzie to więc testament ustny (jest on dopuszczalny, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione) – oświadczenie wymaga obecności trzech świadków. Do takich testamentów należy również testament sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego następcą w obecności dwóch świadków. Ostatnią dopuszczalną formą szczególną jest testament wojskowy.
Testament nieważny.
Pamiętajmy, że nie każdy testament może być podstawą do nabycia spadku. Polskie prawo przewiduje bowiem nieważność testamentu. I tak nieważny będzie testament, który nie odpowiada wymogom dotyczącym jego formy, musi sporządzić go osoba, która ma zdolność testowania (czyli taka, która ma pełną zdolność do czynności prawnych), testamentu nie może spisać za nas przedstawiciel. Nieważność do części postanowień testamentu przewiduje się także wtedy, gdy świadkiem przy sporządzaniu były osoby, które tej roli pełnić nie mogą (ich krąg ściśle określa kodeks cywilny).Testament będzie także nieważny, gdy został obarczony wadami oświadczeń woli (także określonych w przepisach). Nie należy zapominać, że testament to czynność prawna, więc będzie nieważny, jeśli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy.
A kiedy ustawa?
Do dziedziczenia na podstawie zasad przewidzianych w przepisach dochodzi wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z powołanych osób nie chce lub nie może być spadkobiercą. Kolejność dziedziczenia następuje wtedy według grup:
- Małżonek i dzieci (a gdy te nie dożyją otwarcia spadku – ich zstępni) spadkodawcy.
- Jego małżonek, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa (z reguły dochodzą do dziedziczenia, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych).
- Dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni.
- Pasierbowie (z tym zastrzeżeniem, że w chwili otwarcia spadku ich rodzice nie żyją).
- Gmina ostatniego miejsca zamieszkania lub – w przypadku jej braku i gdy ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą – Skarb Państwa.
Możliwe jest także dziedziczenie ustawowe co do części spadku, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Przepisy przewidują tu jednak wyjątek, gdyż mogą zadziałać instytucje prawa spadkowego, takie jak przyrost lub podstawienie.
Określenie, że spadkobierca „nie chce” dziedziczyć jest jasne, ale znaczenie słów „nie może być spadkobiercą” może budzić pewne wątpliwości. Możliwość bycia spadkobiercą prawo określa jako zdolność dziedziczenia. Ma ją już dziecko poczęte (pod warunkiem, że urodzi się żywe). Nie mają jej osoby fizyczne, które nie żyją w chwili otwarcia spadku ani osoby prawne, które w tym czasie nie istnieją.
Do dziedziczenia nie są dopuszczeni także spadkobiercy uznani za niegodnych. Stwierdza to sąd wobec osoby, która: dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności, umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła jego testament albo świadomie skorzystała z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Zasady dziedziczenia muszą być przez nas znane, nawet jeśli wydaje nam się, że w tej chwili są dla nas zbędne. Często bowiem warto już wcześniej zadbać o interesy własne i naszych bliskich.
