Kiedy spadkobierca jest niegodny? Pojęcie niegodnego i tryb uznania za niegodnego

Kiedy spadkobierca jest niegodny? Pojęcie niegodnego i tryb uznania za niegodnego

Niegodnym jest ten, który:

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Pojęcie „ciężkie przestępstwo” użyte w art. 928 § 1 pkt 1 Kodeksu Cywilnego nie jest tożsame z terminem „zbrodnia” określonym w art. 7 § 2 Kodeksu Karnego, a w konkretnych okolicznościach „ciężkim przestępstwem” może okazać się także czyn uznany za występek w świetle art. 7 § 3 Kodeksu Karnego (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 czerwca 2000 r. w sprawie o sygnaturze akt I ACa; 262/00). Jest to pojęcie nieostre i ocenne. W związku z tym ustawodawca przeniósł ciężar oceny czy przestępstwo jest umyślne i ciężkie na orzekający w sprawie sąd. (J. Kremis i E. Gniewek [w]: Kodeks Cywilny, Komentarz, Warszawa 2011, s. 1531). Nie jest wymagane skazanie spadkobiercy w procesie karnym (J. Piątkowski, Prawo spadkowe, Zarys wykładu, Warszawa 2002, s. 59). Przykładowo mogą to być przestępstwa takie jak: zabójstwo, znęcanie się psychiczne, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, gwałt, nieudzielenie pomocy.

2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w takim sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. W tym wypadku chodzi o podstęp (art. 86 Kodeksu Cywilnego) i groźbę (art. 87 Kodeksu Cywilnego). Celem jest zmiana woli spadkodawcy.

3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. W tym przypadku chodzi o celowe działanie spadkobiercy, który chce zniweczyć skutki rozporządzenia spadkowego (J. Kremis i E. Gniewek [w]: Kodeks Cywilny, Komentarz, Warszawa 2011, s. 1534), które zostało dokonane przez spadkodawcę.

Nie jest dopuszczalna rozszerzająca wykładnia tego przepisu. Można zostać uznanym za niegodnego tylko i wyłącznie z przyczyn powyżej wskazanych. W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy stwierdził, że zachowanie spadkobiercy sprzeczne z powszechnie przyjętymi obyczajami i z tego względu oceniane ujemnie nie może stanowić przyczyny uznania za niegodne, jeśli nie wyczerpuje dyspozycji przepisu art. 928 Kodeksu Cywilnego (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1999 r. w sprawie o sygnaturze akt II CKN 627/98).

Tryb uznania za niegodnego

Niegodność nie następuje z mocy prawa. W związku z tym istnieje potrzeba uzyskania wyroku sądowego uznającego spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia (Kaltenbek-Skarbek L., Żurek W., Prawo spadkowe, Warszawa 2007, s. 28). Z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego może wystąpić każdy, kto ma w tym interes. W szczególności może to być interes majątkowy. Kluczowe jest zachowanie terminu.

Termin wynosi:

1. Jeden rok liczony od dnia, w którym osoba mająca interes dowiedziała się o przyczynie niegodności;

2. Lecz nie może być on dłuższy niż trzy lata od otwarcia spadku, czyli od śmierci spadkodawcy;

Są to terminy zawite. Uprawnienie wygasa wraz z upływem tych terminów. Nie jest możliwe także przywrócenie tych terminów na wniosek osoby mającej interes.

Należy pamiętać, że spadkobierca nie może zostać uznany za niegodnego, jeśli spadkobierca mu przebaczył (art. 930 Kodeksu Cywilnego). Ponadto spadkodawca nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnych, aby dokonać aktu przebaczenia. Wystarczające jest dostateczne rozeznanie, ponieważ jest to przejaw uczuć a nie oświadczenie woli. Przebaczenie nie musi być dokonane w żadnej szczególnej formie. Może być wyrażone przez każde zachowane się spadkodawcy ujawniające zamiar przebaczenia spadkobiercy niegodnemu w sposób zarówno wyraźny jak i dorozumiały. Przebaczenie wyklucza możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego, mimo istnienia przesłanek określonych w przepisie art. 928 § 1 Kodeksu Cywilnego (J. Kremis i E. Gniewek [w]: Kodeks Cywilny, Komentarz, Warszawa 2011, s. 1536-1537).

W celu uznania spadkobiercy za niegodnego należy wytoczyć powództwo. Sprawa będzie rozpoznana w postępowaniu procesowym. Zgodnie z zasadą określoną w przepisie art. 6 Kodeksu Cywilnego i art. 232 Kodeksu postępowania cywilnego na osobie żądającej uznania spadkobiercy za niegodnego będzie ciążył ciężar udowodnienia przesłanek określonych w art. art. 928 § 1 Kodeksu Cywilnego.

Skutek

Skutkiem uznania za niegodnego jest wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia, tak jakby nie dożył on otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Skutki dotyczą tylko spadkobiercy uznanego za niegodnego. Nie dotyczą natomiast jego zstępnych (J. Piątkowski, Prawo spadkowe, Zarys wykładu, Warszawa 2002, s. 60).

Polecane

Najnowsze