Przestępstwo nadużycia zaufania określone zostało w art.296 k.k.
„Art.296.§1.Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§1a.Jeżeli sprawca, o którym mowa w § 1, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§2.Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 1a działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§3.Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 2 wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§4.Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§4a.Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego.
§5.Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.”
Typ podstawowy (art.296 § 1 k.k.)
Z przytoczonego przepisu wynika, że sprawcą przestępstwa nadużycia zaufania może być tylko osoba która jest obowiązana na podstawie ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej. Wymóg posiadania przez sprawcę tej indywidualnej cechy sprawia, że przestępstwo określone w art.296 k.k. nie jest przestępstwem powszechnym a przestępstwem indywidualnym właściwym. Tak więc brak posiadania przez sprawcę cechy w postaci obowiązku (wynikającego z przepisów ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy) zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą podmiotu prawa wyklucza popełnienie przestępstwa z art.296 k.k. Sprawca może popełnić ten występek zarówno przez działanie (nadużycie udzielonych uprawnień) jak i przez zaniechanie (niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku). Nadużycie zaufania jest przestępstwem materialnym, oznacza to, że działanie sprawcy musi wywołać określony skutek, w tym przypadku jest to wyrządzenie przez sprawcę podmiotowi określonemu w art. 296 § 1 k.k. znacznej szkody majątkowej. Znaczna szkoda majątkowa to szkoda której wartość w chwili popełnienia przestępstwa przekracza 200 000 złotych. Popełnienie przestępstwa w tych warunkach zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 i stanowi typ podstawowy przestępstwa nadużycia zaufania.
Typ uprzywilejowany (art.296 § 1a k.k.)
Typ uprzywilejowany przestępstwa nadużycia zaufania różni się od typu podstawowego tego przestępstwa skutkiem jaki musi zaistnieć aby sprawca wyczerpał swoim czynem znamiona ustawowe przestępstwa nadużycia zaufania. W tym przypadku wystarczy aby sprawca swoim działaniem lub zaniechaniem sprowadził bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia podmiotowi znacznej szkody majątkowej. Typ uprzywilejowany ze swojej istoty przewiduje łagodniejsze zagrożenie karą. Jeśli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego (art.296 § 4a k.k.). W tym miejscu przejawia się kolejne „złagodzenie” wynikające z typu uprzywilejowanego przestępstwa nadużycia zaufania, ponieważ to pokrzywdzony (o ile nie jest nim Skarb Państwa) zdecyduje o ściganiu sprawcy. Brak wniosku pokrzywdzonego zgodnie z art.17 k.p.k. stanowi negatywną przesłankę procesową, co w konsekwencji uniemożliwia wszczęcie postępowania karnego przeciwko sprawcy.
Typ kwalifikowany (art.296 § 2 k.k.)
Charakteryzuje się dodatkową pobudką w działaniu sprawcy. Pobudka ta polega na tym, że sprawca popełniając przestępstwo nadużycia zaufania musi czynić to w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie lub dla kogoś innego. Popełnienie przestępstwa w tych warunkach stanowi przestępstwo kierunkowe i zagrożone jest surowszą karą.
Typ kwalifikowany „drugiego stopnia” (art.296 § 3 k.k.)
Sprawca wyrządza szkodę wielkiej wartości, czyli taką szkodę której wartość w momencie popełnienia przestępstwa przekracza 1 000 000 złotych.
Powyższe przestępstwa można popełnić tylko z winy umyślnej.
Niegospodarność (art.296 § 4 k.k.)
Przestępstwo nadużycia zaufania popełnione z winy nieumyślnej nazywamy niegospodarnością. W zasadzie jest to to samo przestępstwo co nadużycie zaufania. Różnica przejawia się na płaszczyźnie formy winy. Tak ja przestępstwo nadużycia zaufania bez względu na typ czy to podstawowy czy uprzywilejowany czy w końcu kwalifikowany można popełnić tylko umyślnie czyli z zamiarem jego popełnienia tak przestępstwo niegospodarności popełnić można tylko nieumyślnie czyli na skutek lekkomyślności lub niedbalstwa. Oczywiste jest, że występek niegospodarności z uwagi na winę nieumyślną zagrożony jest łagodniejszą karą.
Sprawca który przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę nie podlega karze (art.296 § 5 k.k.)
Przestępstwo nadużycia zaufania jest przestępstwem dosyć często popełnianym, biorąc pod uwagę wartość szkody która stanowi ustawowe znamie tego występku. Jak pokazują statystyki policyjne w 2010r. wszczęto 365 postępowań w związku z popełnieniem przestępstwa nadużycia zaufania (źródło: www.policja.pl). Bardzo istotny jest fakt iż w perspektywie ostatnich kilku lat liczba popełnianych przestępstw z art.296 k.k. znacząco spada.
Literatura:
Gardocki L., Prawo karne. C.H. Beck. Warszawa 2009r.
