Funkcja dodatkowych zastrzeżeń umownych
Wśród elementów podmiotowo istotnych doktryna prawnicza dokonuje dalszego rozróżnienia na elementy będące dodatkowymi zastrzeżenia umownymi oraz na elementy nimi niebędące (warunek i termin). Rozróżnienie to opiera się na dwóch kryteriach. Pierwsze z nich opiera się na założeniu, że w odróżnieniu od warunku i terminu, dodatkowe zastrzeżenia umowne mogą występować jedynie w określonej kategorii czynności prawnych, jakimi są umowy. Drugie zaś dotyczy specyficznej funkcji dodatkowych zastrzeżeń umownych, które poprzez swoją treść wpływają na stopień związania stron stosunkiem zobowiązaniowym, poprzez wzmocnienie stosunku prawnego (zadatek oraz kara umowna), bądź poprzez jego osłabienie (umowne prawo odstąpienia oraz odstępne).
Treść umownego prawa odstąpienia
Zgodnie z art. 395 k.c. umowne prawo do odstąpienia zostało ukształtowane jako czynność prawo kształtująca, poprzez którą strona na rzecz której zostało ono zastrzeżone może od umowy odstąpić bez podawania podmiotowi kontraktującemu uzasadnienia tej decyzji. Jedynym warunkiem ważności dodatkowego zastrzeżenia umownego w powyższej postaci jest obwarowanie go czasową granicą dopuszczalności, to jest terminem lub warunkiem (o typowym przypadku zastrzeżenia „warunkowego” prawa do odstąpienia wspomina art. 492 k.c.). Tak skonstruowana instytucja umownego prawa do odstąpienia bez wątpienia, jak zostało zaznaczone na wstępie, osłabia stosunek umowny pomiędzy kontraktującymi, gdyż wprowadza ona stan niepewności, związany z tym, czy któraś ze stron w przyszłości skorzysta z przysługującego mu instrumentu.
Skutki wykonania umownego prawa do odstąpienia
W przypadku skutecznego wykonania prawa do odstąpienia zgodnie z art. 395 § 2 zd. 1 KC umowę uważa się za niezawartą. Dodatkowo w przypadku, gdy umowa weszła już w etap wykonania na stronach spoczywa obowiązek zwrotu w stanie niezmienionym (chyba, że zmiana nastąpiła w ramach zwykłego zarządu i była konieczna) otrzymanych świadczeń. W związku z tym, że niemożliwym jest zwrot świadczonych usług lub uprawnienia do korzystania z danej rzeczy ustawodawca na ten wypadek zastrzegł dla strony świadczącej odpowiednie wynagrodzenie.
Odstępne
Szczególnym typem umownego prawa odstąpienia, jest uregulowane w art. 396 k.c. prawo odstępnego. Odstępne w swojej istocie różni się od instytucji omawianej powyżej jedynie elementem odpłatności. W zastrzeżeniu tym bowiem, strony uzależniają skorzystanie z przysługującego danej stronie prawa do odstąpienia od zapłaty umownie określonej sumy pieniężnej. Należy dodatkowo stwierdzić, że do odstępnego stosuje się wszystkie postanowienia art. 395 k.c.
Bibliografia:
- Gniewek E. [red.], Kodeks cywilny. Komentarz., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.
- Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2008.
