Pojęcie weksla.
Z uwagi na fakt, iż polskie prawo wekslowe nie zawiera definicji weksla, a jedynie wskazuje na istotne elementy treściowe, jakie powinny się znajdować w wekslach danego rodzaju, chcąc sformułować ogólną definicję weksla odnieść się należy do dwóch pojęć – dokumentu oraz papieru wartościowego. Weksel jest dokumentem, co oznacza, iż zawiera określoną przez prawo treść, a także jego forma jest zgodna z prawnymi wymaganiami; zawiera on abstrakcyjne i bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie oznaczonej sumy w ustalonym miejscu i terminie. Z kolei weksel, jako papier wartościowy, stanowi materialny wyraz określonego prawa majątkowego i potwierdza (dokumentuje) zobowiązaniu osób, które go podpisały. Zatem złożenie podpisu na wekslu stanowi samodzielną podstawę i przyczynę powstania zobowiązania wekslowego, ściśle związanego z dokumentem weksla.
Weksel należy do papierów wartościowych na zlecenie. Zgodnie z treścią art. 9219 § 1 Kodeksu cywilnego „papiery wartościowe na zlecenie legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa zostały przeniesione przez indos”. Przeniesienie praw przez indos jest zatem, co do zasady dopuszczalne, chyba że w treści weksla wystawca zamieścił klauzulę zastrzegającą wyraźnie brak takiej możliwości.
Zaznaczyć warto, iż ze względu na obiegową funkcję weksla, a także rygorystyczne wymagania formalne oraz surowe skutki materialno-prawne zobowiązań wekslowych, to na podstawie treści weksla ustala się treść zobowiązań wekslowych.
Weksel in blanco.
Prawo wekslowe przewiduje dwa, podstawowe, rodzaje weksli:
1) weksel własny (zwany także wekslem prostym);
2) weksel trasowany (zwany także tratą, wekslem przekazowym lub ciągnionym).
W sytuacji, gdy wymienione wyżej weksle zawierają wszystkie wymagane przez prawo elementy treściowe, są to weksle tzw. zupełne. Natomiast, jeżeli brakuje chociaż jednego z elementów, od istnienia których ustawa uzależnia ważność weksla, mają one charakter weksli niezupełnych w chwili wystawienia i nazywane są powszechnie wekslami in blanco.
Weksle in blanco we współczesnym obrocie gospodarczym pełnią doniosłą rolę. Większość wystawianych w Polsce weksli stanowią właśnie weksle in blanco. Już po złożeniu przez dłużnika podpisu wekslowi zostaje nadana treść odpowiednia do aktualnych potrzeb, a uzupełniony w taki sposób weksel służy do uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi lub też staje się przedmiotem obrotu – to właśnie przesądza o atrakcyjności instrumentu jakim jest weksel in blanco. Weksle tego typu są często stosowane dla zabezpieczenia roszczeń mogących powstać w przyszłości, albo takich, które już, co prawda istnieją, ale ich ostateczna treść jeszcze nie została sprecyzowana. Z punktu widzenia dłużnika jest to jednak instrument niosący za sobą duże ryzyko wypełnienia go w sposób nierzetelny, a co za tym idzie – dochodzenia na jego podstawie roszczeń lub indosowania go na inną osobę.
Niezbędnym składnikiem weksla in blanco jest podpis. Weksel in blanco jest dokumentem, który w chwili jego wystawienia nie zawiera wszystkich, bądź też tylko niektórych elementów treści weksla, o jakich stanowi ustawa, na którym jednak dłużnik wekslowy złożył swój podpis wyrażający zamiar zaciągnięcia zobowiązania wekslowego upoważniając jednocześnie wierzyciela, by ten uzupełnił brakujące elementy treści weksla. Zobowiązanie na podstawie weksla in blanco powstaje wskutek złożenia na nim przez dłużnika wekslowego podpisu, któremu towarzyszy jednocześnie zamiar zaciągnięcia zobowiązania, a także wydanie remitentowi (osobie uprawnionej z weksla) tego dokumentu. Powyższym czynnościom towarzyszyć powinno porozumienie wekslowe, ponieważ konsekwencją jego braku jest nieważność zobowiązania wekslowego.
Funkcje weksla in blanco.
W obrocie gospodarczym weksel niezupełny (in blanco) spełnia szereg istotnych funkcji. Do najistotniejszych zaliczyć należy:
– funkcję zabezpieczającą,
– funkcję kredytową,
– funkcję płatniczą,
– funkcję obiegową,
– funkcję refinansową.
Najczęstszą forma wykorzystania weksla in blanco jest bezterminowe zabezpieczenie roszczeń pieniężnych. Określa się go jako tzw. „miękkie zabezpieczenie” wierzytelności pieniężnych, których wysokość w chwili wystawienia weksla nie jest znana, co sprawia, że wzmacnia on znacząco pozycję wierzyciela takiego stosunku zobowiązaniowego. Z zabezpieczeniem wierzytelności wekslem związana jest jeszcze korzyść polegająca na możliwości dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej, w postępowaniu nakazowym, które jest zdecydowanie szybsze i tańsze niż zwykłe postępowanie w sprawach cywilnych. Weksel in blanco, pełniący funkcję zabezpieczającą, może być tzw. wekslem kaucyjnym albo wekslem gwarancyjnym. Weksel kaucyjny służy zabezpieczeniu roszczeń mogących powstać w przyszłości lub roszczeń warunkowych, natomiast weksel gwarancyjny nadaje się do zabezpieczenia zobowiązań już istniejących w przypadkach kiedy wysokość świadczenia lub też termin jego płatności nie są znane w chwili wystawienia weksla.
Weksel, w ramach funkcji kredytowej, jest wykorzystywany, w dużej ilości stosunków prawnych, gdzie pełni także różnego rodzaju zadania. Praktyka pokazuje, iż weksle co do zasady wystawia lub akceptuje osoba, która nie dysponuje pieniędzmi, a ich potrzebuje. Sprowadza się to więc do tego, iż weksel pozwala na uzyskanie kredytu towarowego lub bankowego. W zależności od tego wyróżnić możemy weksle towarowe, mające pokryć ceny sprzedaży, które wystawa lub akceptuje kupujący oraz weksle finansowe, które w związku z umową kredytu lub pożyczki wydaje na ręce wierzyciela dłużnik. Jeżeli w wekslu in blanco nie został oznaczony termin płatności, stwarza to możliwość udzielenia kredytu na czas nieokreślony, przy czym posiadacz weksla niezupełnego na mocy porozumienia wekslowego będzie upoważniony do uzupełnienia weksla in blanco o termin płatności.
Weksel in blanco może również być wręczany w celu pokrycia zobowiązań płatniczych, stając się tym samym substytutem pieniądza, co sprawia, iż może pełnić funkcję płatniczą równie dobrze, jak weksel zupełny. Zaznaczyć jednak trzeba, iż z reguły wręczenie weksla nie jest równoznaczne z zapłatą, ponieważ z chwilą zapłaty dług wygasa – następuje umorzenie zobowiązania, natomiast w przypadku wręczenia weksla powstaje zobowiązanie wekslowe, które trwa równolegle ze zobowiązaniem pierwotnym.
Weksel posiada także funkcję obiegową, która opiera się na 2 założeniach. Po pierwsze, jako papier wartościowy ucieleśnia on określoną wierzytelność pieniężną, co sprawia, iż każdorazowy obrót wekslem prowadzi także do przeniesienia inkorporowanego w nim prawa. Po drugie, do przeniesienia weksla wystarczy złożenie na jego rewersie indosu, tzn. pisemnego oświadczenia zbywcy zawierającego przynajmniej jego podpis, oraz wręczenie weksla nabywcy. Warto dodać, iż weksel in balnco może być przedmiotem obrotu zarówno przed, jak i po uzupełnieniu.
Natomiast funkcja refinansowa przejawia się w tym, że istnieje możliwość wykorzystania weksla w celu uzyskania kredytu bankowego o charakterze dyskontowym. Kredyt dyskontowy polega na złożeniu weksla do dyskonta, co związane jest z udzieleniem przez bank handlowy kredytu dyskontowego. Posiadacz weksla otrzymuje kwotę wypisaną na wekslu, pomniejszoną o dyskonto. Operacja dyskonta polega na przeniesieniu praw z weksla na bank, z zastrzeżeniem, iż musi to nastąpić przed terminem płatności weksla. Wysokość dyskonta zależy od stopy dyskonta oraz od długości okresu pozostającego do dnia płatności. Weksle może zostać zdyskontowany przez każdego uprawnionego posiadacza.
Literatura:
1) R. Mroczkowski, R. Mroczkowska, Weksel in blanco w praktyce gospodarczej, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kard Sp. z o. o., Gdańsk 2006;
2) Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania – część szczegółowa, C.H.Beck, wyd. 8, Warszawa 2010;
3) M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2003;
4) I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy – Prawo wekslowe, [w:] Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, LEX 2011