Postępowanie w sprawie zatwierdzenia ugody
W myśl art. 18314 § 1 kpc, sąd na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem. W przypadku mediacji umownej, sądem właściwym do zatwierdzenia skuteczności ugody jest sąd, który byłby właściwy do rozpoznania danej sprawy według właściwości ogólnej lub wyłącznej. Z kolei w przypadku, gdy postępowanie mediacyjne zostało zainicjowane przez sąd poprzez skierowanie do mediacji, ugoda dla swej skuteczności wymaga zatwierdzenia przez sąd rozpoznający sprawę. Zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem może nastąpić w dwojaki sposób. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zgodnie z art. 18314 § 2 kpc zatwierdza ją poprzez nadanie jej klauzuli wykonalności. W przeciwnym wypadku wydaje postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia ugody na posiedzeniu niejawnym. Nadanie ugodzie klauzuli wykonalności niejako mieści w sobie postanowienie o jej zatwierdzeniu. W myśl art. 777 § 1 pkt 21 kpc, ugoda zawarta przed mediatorem stanowi tytuł egzekucyjny. Na postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia ugody przed mediatorem stronie przysługuje zażalenie, zgodnie z art. 394 § 1 pkt 101 kpc. Odmowa zatwierdzenia ugody przez sąd nie wyłącza możliwości zawarcia zwyczajnej ugody sądowej w dalszym toku postępowania.
Zakres badania ugody stron
Kontroli sądu podlega cała treść ugody. W myśl art. 18314 § 3, sąd odmówi zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, jeżeli jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także, jeżeli jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Sąd może nie zatwierdzić ugody w całości lub w części. Częściowe zatwierdzenie ugody będzie możliwe, stosując jako analogię przepis art. 58 kc, jeżeli jedynie część postanowień ugody jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo nie wypełnia przesłanek dodatkowych przewidzianych dla uczestników obrotu gospodarczego, chyba, że z okoliczności wynika, że strony nie dokonałyby tej czynności bez postanowień dotkniętych wadliwych.
Niezgodność ugody z prawem lub zawarcie jej dla obejścia prawa
Analizując zagadnienie niezgodności ugody z prawem lub zawarcia jej celem obejścia prawa, należy odnieść się do art. 58 kodeksu cywilnego, który dotyczy bezprawności czynności prawnej. Niedopuszczalna będzie czynność prawna, a zatem również ugoda zawarta przez strony, przede wszystkim jeżeli będzie sprzeczna z przepisami ustawy bezwzględnie obowiązującymi, tj. niepozostawiającymi stronie swobody odmiennego uregulowania treści stosunku prawnego. Charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących mają m.in. przepisy kodeksu cywilnego dotyczące praw rzeczowych, prawa spadkowego czy prawa rodzinnego. Pojęcie ustawy zawarte w art. 58 kc należy jednak utożsamiać z całym systemem źródeł prawa powszechnie obowiązującego. W świetle tego stanowiska za czynności sprzeczne z ustawą należy uznać ponadto te, które mają niezgodny z ustawą cel. Z kolei ugody zmierzające do obejścia prawa zawierają pozór zgodności z ustawą, gdyż ich treść nie składa się z norm z nią sprzecznych. Jednakże skutki wywoływane przez taką ugodę, które są objęte zamiarem stron, naruszają zakazy lub nakazy ustawowe. Obejściem ustawowej regulacji w przypadku ugody zawieranej w sprawach gospodarczych, byłoby np. zawarcie jej pomiędzy osobą, jako organem osoby prawnej, a tą osobą, jako drugą stroną. Takie działanie stanowi złamanie ustawowego zakazu z art. 108 kc, tj. zakazu dokonywania czynności z samym sobą.
Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego
Sprzeczność ugody z zasadami współżycia społecznego wymaga jej każdorazowej i kompleksowej analizy. W polskim systemie prawnym brak bowiem definicji zasad współżycia społecznego. W literaturze wyraża się pogląd, że pod pojęciem tym należy rozumieć określony system norm oraz interpretacji i klasyfikacji przepisów prawnych, które do tych zasad odsyłają. Zasady współżycia społecznego są z natury pojęciem obiektywnym, zaś ich złamanie nie wymaga zawinienia przez strony. Przykładowo sąd może uznać ugodę zawartą przed mediatorem za niedopuszczalną, jeżeli stwierdzi, że strona, działając pod wpływem błędu, podstępu czy przymusu, dokonuje czynności na swoją niekorzyść lub nie zdaje sobie sprawy z następstw swoich posunięć, co może grozić utratą roszczenia.
Niezrozumiałość i niejasność ugody
Ugoda zostanie przez sąd uznana za niezrozumiałą, jeżeli jest niejasna i niewyraźna. Z kolei sprzeczność w treści umowy będzie występowała wtedy, gdy jej poszczególne postanowienia będą miały przeciwstawną treść.
Skutki zatwierdzenia ugody przez sąd
Ugoda w postępowaniu mediacyjnym zatwierdzona przez sąd ma moc ugody sądowej. Jeżeli ugoda zawarta przed mediatorem zostanie zatwierdzona przez sąd, stanowi to podstawę do umorzenia postępowania na zasadzie art. 355 § 2 kpc. Przepis ten stanowi, że postanowienie o umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym w przypadku, gdy strony zawarły ugodę przed mediatorem, a sąd ją zatwierdził. Jeżeli postanowienie o umorzeniu postępowania nastąpi na posiedzeniu niejawnym, sąd doręcza je z urzędu obydwu stronom wraz z uzasadnieniem. Ugoda zawarta przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Zgodnie z art. 366 kpc, powagę rzeczy osądzonej, co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto jedynie między tymi samymi stronami, ma wyłącznie prawomocny wyrok. W przypadku ponownego wytoczenia powództwa o roszczenie objęte treścią zatwierdzonej ugody, pozwany może jednak podnieść w sprawie zarzut rzeczy ugodzonej i tym samym doprowadzić do oddalenia powództwa.
