Upadły i jego sytuacja prawna

Upadły i jego sytuacja prawna

Zagadnienia ogólne

Pojęcie upadłego definiuje art. 185 PrUpNap: upadłym jest ten wobec którego wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Może być to zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej a posiadająca zdolność upadłościową. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania. W związku z treścią art. 7 PrUpNap należy przyjąć, że upadłym może być także osoba fizyczna po swojej śmierci.

Jednym z najistotniejszych postanowień jest art. 185 ust. 2 PrUpNap, który stanowi, że ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych upadłego. Nie traci on zatem również zdolności sądowej i procesowej, choć są nałożone na niego pewne ograniczenia. Po ogłoszeniu upadłości wszelkie uprawnienia upadłego związane z uczestnictwem w spółkach lub spółdzielniach wykonuje syndyk albo zarządca. Upadły będący osobą prawna lub osobą ustawową4 mogą dokonywać przekształceń jedynie według przepisów PrUpNap. Dopuszczalne będzie zatem tylko przekształcenie w drodze układu, a uchybienie temu przepisowi będzie skutkowało nieważnością takiej czynności.

Jeżeli upadły nie ma zdolności procesowej i nie działa za niego przedstawiciel ustawowy, a także gdy w składzie organów upadłego będącego osobą prawną lub inną jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, zachodzą braki uniemożliwiające ich działanie, sędzia-komisarz ustanawia dla niego kuratora, który działa za upadłego w postępowaniu upadłościowym.

Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego

Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a także wydać wszystkie dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję. Wykonanie tego obowiązku upadły potwierdza w formie oświadczenia na piśmie, które składa sędziemu-komisarzowi. Upadły obowiązany jest również do udzielania sędziemu – komisarzowi oraz syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących jego majątku. Sędzia – komisarz może również postanowić w stosunku do upadłego będącego osobą fizyczną, aby ten nie opuszczał terytorium kraju do czasu zakończenia postępowania upadłościowego. Jeżeli upadły ukrywa się lub ukrywa majątek, sędzia – komisarz będzie mógł zastosować wobec niego środki przymusu, odpowiednio wg przepisów KPC. Będą więc miały miejsce zastosowanie przepisy 1052 oraz 1053 KPC, a zatem możliwe będzie wymierzenie kary grzywny zamiennej na karę aresztu(na wypadek nieuiszczenia grzywny).

W razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, jeżeli sąd nie nałoży na upadłego dalej idących obowiązków, upadły jest obowiązany udzielać sędziemu-komisarzowi i nadzorcy sądowemu wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących jego majątku objętego postępowaniem, jak również umożliwić nadzorcy sądowemu zapoznanie się z przedsiębiorstwem upadłego, a w szczególności z jego księgami rachunkowymi. W razie nie wykonywania tych obowiązków, sędzia komisarz może zastosować środki przymusu wobec upadłego. Jednak jeżeli upadły został pozbawiony możliwości zarządu swoim majątkiem, stosuje się przepisy właściwe dla likwidacji majątku upadłego.

Przedsiębiorca po ogłoszeniu likwidacji występuje w obrocie pod firmą z dodatkiem „w upadłości likwidacyjnej” lub „w upadłości układowej”.

Skutki ogłoszenia upadłości w sferze materialnoprawnej

Jako pierwszy ze skutków materialnoprawnych upadłości można wymienić podział majątku upadłego na dwie części – masę upadłościową oraz część, którą upadły będzie mógł swobodnie rozporządzać. Masa upadłościowa jest przeznaczona na zaspokojenie wierzycieli i upadły nie może nią dysponować, a powstaje z dniem ogłoszenia upadłości.

W przypadku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej upadły traci prawo do zarządu oraz możliwość korzystania ze składników majątkowych wchodzących w skład masy upadłości. Jego czynności prawne w tym zakresie będą nieważne. Spełnienie świadczenia do rąk upadłego nie będzie zwalniało dłużnika upadłego z obowiązku świadczenia do masy upadłości, chyba że do masy została przekazana równowartość świadczenia. Tak samo sytuacja kształtuje się w upadłości układowej w wypadku pozbawienia upadłego zarządu. W wypadku gdy pozostawiono upadłemu zarząd nad masą upadłościową, to ma on prawo do dokonywania czynności zwykłego zarządu, a do dokonywania czynności przekraczających jego zakres niezbędna jest zgoda nadzorcy sądowego. Składników masy upadłości nie można obciążyć hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub skarbowym, a także hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości, chyba że wniosek o wpis hipoteki został złożony co najmniej 6 miesięcy przed wnioskiem o głoszenie upadłości.

Ogłoszenie upadłości wpływa w znaczny sposób na zobowiązania upadłego. Postanowienia umów zastrzegające na wypadek upadłości rozwiązanie lub zmianę stosunku prawnego łączącego strony są bezwzględnie nieważne, natomiast postanowienia umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające lub utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego są bezskuteczne w stosunku do masy spadkowej. Umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną. Po ogłoszeniu upadłości przez spółdzielnie mieszkaniową, do zawarcia niektórych rodzajów umów zobligowani będą syndyk oraz zarządca.

Upadłość wpływa również na zobowiązania z weksla i czeku, ponieważ upadłość trasata weksla da możliwość jego posiadaczowi wykonania poszukiwania zwrotnego jeszcze przed terminem płatności, a postanowienie o upadłości zastępuje protest i umożliwia wykonanie roszczenia zwrotnego. Natomiast właściciel weksla własnego, którego wystawca jest upadłym będzie mógł dochodzić roszczeń zwrotnych od indosantów i poręczycieli przed terminem płatności. W prawie czekowym na trasacie istnieje obowiązek odmowy zapłaty czeku jeżeli doszło do jego wiadomości, że ogłoszono upadłość co do wystawcy czeku.

Co do rozwiązań szczegółowych to nie sposób ich opisać wyczerpująco w tak zwięzłej pracy. Autor zdecydował się zatem je tylko pokrótce przybliżyć. Przy upadłości układowej należy wskazać na zakaz spłaty zobowiązań, które są objęte układem; ograniczenie możliwości potrącenia wzajemnych wierzytelności upadłego i jego wierzyciela oraz wprowadzenie zakazu wypowiadania przez osobę trzecią niektórych umów między osobą trzecią a upadłym bez zgody rady wierzycieli.

W przypadku natomiast upadłości likwidacyjnej będzie ona mogła powodować wygaśnięcie bądź możliwość rozwiązania lub odstąpienia od umowy, wpływać będzie na wymagalność zobowiązań upadłego, sposób naliczania odsetek czy dopuszczalność zastosowania instytucji potrącenia.

Ogłoszenie upadłości ma szczególne znaczenie dla upadłego będącego pracodawcą. Co prawda nie rozwiązuje ono bezpośrednio stosunku pracy z jego pracownikami, ale rozwiązanie tego stosunku w znaczny sposób ułatwia. Pozwala bowiem skrócić terminy wypowiedzenia oraz rozwiązać lub wypowiedzieć umowę o pracę nawet w wypadku gdy pracownik jest objęty szczególną ochroną, a nawet ogranicza powszechną ochronę przed wypowiedzeniem.

Co do zasady nabyte przez upadłego w toku postępowania upadłościowego spadki i zapisy wchodzą do masy upadłościowej. Złożenie przez upadłego oświadczenia o odrzuceniu spadku jest bezskuteczne w stosunku do masy spadkowej, a spadek z mocy prawa uznaje się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Nieważne są także zawarte przezeń umowy dotyczące zbycia spadku lub jego częsci oraz zbycia udziału w spadku lub jego części, a także inne nim rozporządzenia.

Z dniem ogłoszenia upadłości wobec jednego z małżonków powstaje między nimi rozdzielność majątkowa, a w razie gdyby małżonkowie pozostali przy tym ustroju to majątek wspólny małżonków wchodzi do masy spadkowej. Podział majątku będzie w tej sytuacji niedopuszczalny, a należności z tytułu udziału w majątku małżonek będzie mógł dochodzić w postępowaniu upadłościowym. Ograniczona została również skuteczność względem masy spadkowej ustanowienia rozdzielności majątkowej na podstawie umowy, orzeczenia sądowego i z mocy prawa.

Niektóre czynności upadłego dokonane przed ogłoszeniem upadłości są bezskuteczne z mocy prawa lub mogą zostać za takie uznane przez sędziego – komisarza w drodze powództwa lub zarzutu procesowego. Uprawnionymi będą syndyk, nadzorca lub zarządca(pozew) oraz każdy z wierzycieli(zarzut). Jeżeli dana czynność jest bezskuteczna to wszystko to co do majątku upadłego nie weszło lub z niego ubyło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a gdy jest to niemożliwe w naturze to należy zwrócić równowartość pieniężną. Świadczenie wzajemne powinno być w takim wypadku zwrócone osobie trzeciej.

Wpływ ogłoszenia upadłości na toczące się postępowania dotyczące masy upadłości

W upadłości z możliwością zawarcia układu jeżeli ustanowiono zarząd własny upadłego, nadzorca sądowy wstępuje z mocy prawa do postępowań sądowych i administracyjnych dotyczących masy upadłości prowadzonych na rzecz lub przeciwko upadłemu. W sprawach cywilnych przysługują mu uprawnienia samoistnego interwenienta ubocznego, natomiast uznanie roszczenia, zrzeczenie się roszczenia, zawarcie ugody lub przyznanie okoliczności istotnych dla sprawy przez upadłego, bez zgody nadzorcy sądowego, nie będzie wywierało skutków prawnych. Gdy upadłego pozbawiono zarządu postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez zarządcę. Ten występować będzie we własnym imieniu lecz na rzecz upadłego.

Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu, a ten prowadzić będzie je we własnym imieniu lecz na rzecz upadłego. W sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność lub inne należności, które podlegają zaspokojeniu z masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi, jednak tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelności te po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostały umieszczone na liście wierzytelności.

Szczególna regulacja będzie dotyczy postępowania cywilnego, ponieważ art. 174 § 1 pkt 4 KPC przewiduje obligatoryjne zawieszenie postępowania przez sąd z urzędu w wypadku gdy ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu i strona pozbawiona została prawa zarządu, a spór dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłościowej. Sąd umarza postępowanie w wypadku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej gdy postępowanie dotyczy masy upadłości.

Postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności objętej z mocy prawa układem, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Po ogłoszeniu upadłości jest niedopuszczalne wykonanie wydanego przed ogłoszeniem upadłości dłużnika postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia wynikającego z wierzytelności objętej z mocy prawa układem. Sędzia-komisarz (na wniosek upadłego albo zarządcy) może uchylić zajęcia dokonane przed ogłoszeniem upadłości w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym dotyczącym wierzytelności objętej z mocy prawa układem, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa oraz zawiesić na okres do trzech miesięcy postępowania egzekucyjne co do wierzytelności nieobjętych z mocy prawa układem, jeżeli egzekucję skierowano do rzeczy niezbędnej do prowadzenia przedsiębiorstwa. W ostatnim wypadku niemożliwe jest zastosowanie do egzekucji świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub utratę żywiciela albo rozstrój zdrowia oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.

W przypadku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej, postępowanie egzekucyjne wszczęte przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem jego upadłości ulega zawieszeniu z mocy prawa z datą ogłoszenia upadłości, a umarza się po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym i niewydane przelewa się do masy upadłości, po uprawomocnieniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Po ogłoszeniu upadłości niedopuszczalne jest wykonanie, wydanego przed ogłoszeniem upadłości dłużnika, postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia wynikającego z wierzytelności podlegającej zgłoszeniu do masy upadłości, z wyjątkiem zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych oraz roszczeń o rentę z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela oraz o zamianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.

Z dniem ogłoszenia upadłości zapis na sąd polubowny dokonany przez upadłego traci moc, a postępowanie toczące się przed sądem polubownym umarza się.

Polecane

Najnowsze