Możliwość wydania
Do wydania wyroku zaocznego może dojść w wyniku następujących sytuacji:
a. gdy pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę,
b. gdy pomimo stawienia się nie bierze w niej udziału.
Konsekwencją takiego posunięcia sądu jest przyjęcie za prawdziwe twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych, które przytoczył w pozwie, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości, albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Ocena tych przesłanek pozostawiona została sądowi.
Nie jest dopuszczalne wydanie wyroku zaocznego, jeżeli pozwany żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności albo składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
Sąd uzasadnia wyrok zaoczny jedynie w dwóch przypadkach:
a. gdy powód zażądał uzasadnienia w ciągu tygodnia od doręczenia mu wyroku, gdyż powództwo zostało oddalone w całości lub w części,
b. gdy powód, który nie zgłosił takiego żądania wniósł apelację w przepisanym terminie.
Jak wynika z tych sytuacji, nie dochodzi do uzasadniania wyroku zaocznego, w którym sąd uwzględnił żądanie powoda w całości.
Do wydania wyroku zaocznego może dojść tylko w pierwszej instancji, w postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym nie mają zastosowania przepisy art. 339-349 k.p.c. Również w postępowaniach odrębnych- nakazowym i upominawczym – nie jest dopuszczalne wydanie takiego orzeczenia.
Sprzeciw
Kodeks przewiduje specyficzną formę odwołania się od wyroku zaocznego przez pozwanego. Nie składa on mianowicie – jak powód – apelacji, a sprzeciw. Zgodnie ze znowelizowaną treścią art. 344 p. 1 k.p.c. termin do wniesienia tego środka wynosi dwa tygodnie od doręczenia wyroku pozwanemu. Do przepisu tego wprowadzone zostały także elementy systemu koncentracji materiału procesowego. Sąd pominie mianowicie spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że pozwany uprawdopodobni, że nie zgłosił ich w sprzeciwie bez swojej winy, że ich uwzględnienie nie spowoduje zwłoki w postępowaniu albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. W związku z tym w interesie pozwanego leży przytoczenie w sprzeciwie zarzutów, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy oraz okoliczności faktycznych i dowodów.
Do odrzucenia sprzeciwu dojdzie w sytuacji, gdy:
a. został on złożony po terminie,
b. pozwany nie uzupełnił jego braków
c. nie został on należycie opłacony.
Konsekwencją prawidłowego złożenia sprzeciwu są następujące czynności przewodniczącego:
a. wyznaczenie terminu rozprawy,
b. zarządzenie doręczenia sprzeciwu powodowi.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy możliwe są następujące rozstrzygnięcia sądu:
a. utrzymanie wyroku zaocznego w całości lub w części w mocy,
b. uchylenie wyroku zaocznego i orzeczenie o żądaniu pozwu
c. odrzucenie pozwu
d. umorzenie postępowania.
Sąd także z urzędu może uchylić wyrok zaoczny, w przypadku braków, które nie zostały usunięte zgodnie z przepisami kodeksu. Owe braki dotyczyć mogą zdolności sądowej lub procesowej pozwanego albo organu powołanego do jego reprezentowania.
Zastrzeżony wyrok zaoczny
Do wydania wyroku zaocznego może dojść także na posiedzeniu niejawnym, które jednak musi być poprzedzone rozprawą. Jeżeli do jej dnia nie doszedł do sądu dowód doręczenia, sąd może w ciągu następnych dwóch tygodni wydać tak zwany zastrzeżony wyrok zaoczny, jeżeli w tym czasie otrzymał dowód doręczenia (tzw. zwrotkę). Wyrok taki powinien być wydany w składzie, który obowiązywał na rozprawie, a sąd jest związany nim od chwili podpisania sentencji, a nie – standardowo- od chwili jego ogłoszenia.
