Artykuł 101 kpc. przewiduje zasadę zawinienia będącą wyjątkiem od reguły odpowiedzialności za wynik procesu. Zgodnie bowiem z art. 98 kpc. strona przegrywająca daną sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi (na jego żądanie) koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Należy jednak dojść do wniosku, iż pozwany, mimo uwzględnienia powództwa (tj. przegrania sprawy) – przy uwzględnieniu art. 101 kpc. uzyska zwrot kosztów procesu, jeżeli spełni kumulatywnie ustawowe przesłanki (wskazane poniżej).
Cel regulacji:
W piśmiennictwie zgodnie wskazuje się, iż celem art. 101 kpc. jest ochrona dłużnika przed nierzetelnym zachowaniem wierzyciela wytaczającego proces o świadczenie, które dłużnik gotowy jest spełnić bez wszczynania zbędnego postępowania (a co za tym idzie bez ponoszenia kosztów procesu).
Przesłanki:
Pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa należy się zwrot kosztów procesu, jeżeli zostały spełnione kumulatywnie dwie przesłanki:
a) nie dał powodu do wytoczenia powództwa,
b) przy pierwszej czynności procesowej uznał żądanie pozwu.
Brak powodu do wytoczenia powództwa:
Analiza literatury przedmiotu wskazuje, iż pozwany nie daje powodu do wytoczenia powództwa, jeżeli jego stosunek wobec roszczenia powoda, oceniony zgodnie z doświadczeniem życiowym, usprawiedliwia wniosek, że powód uzyskałby zaspokojenie swojego roszczenia bez wytoczenia powództwa.
Uznanie powództwa:
Uznanie przez pozwanego powództwa musi być:
a) jednoznaczne,
b) wyraźne,
c) nie budzące wątpliwości,
d) złożone przy pierwszej czynności procesowej pozwanego po doręczeniu mu odpisu pozwu (tj. w odpowiedzi na pozew lub poprzez ustne oświadczenie złożone na pierwszym posiedzeniu sądowym).
Spełnienie roszczenia:
Warto zwrócić uwagę, iż zastosowanie art. 101 kpc. nie jest w żadne sposób połączone ani tym bardziej uzależnione od natychmiastowego spełnienia przez pozwanego roszczenia. W doktrynie powszechnie wskazuje się, iż wystarczające jest uznanie żądania powództwa bez konieczności jednoczesnego spełnienia lub zaofiarowania żądanego świadczenia.
Złożenie wniosku o zwrot kosztów:
Zasądzenie kosztów może nastąpić tylko na wniosek pozwanego. Zgodnie z art. 109 kpc. roszczenie o zwrot kosztów procesu wygasa, jeśli strona nie zgłosi wniosku o przyznanie kosztów według norm przepisanych. O kosztach należnych stronie działającej bez profesjonalnego pełnomocnika (tj. adwokata, rady prawnego, rzecznika patentowego) sąd powinien jednak orzec z urzędu.
Warto w tym miejscu dodać, iż strona pozwana składając stosowny wniosek powinna przytoczyć fakty wskazujące na brak przyczyny do wytoczenia powództwa.
Wyłączenia zastosowania:
Art. 101 kpc. nie znajduje jednak zastosowania w sprawach, w których osiągnięcie skutku prawnego nie może nastąpić w inny sposób, niż przez wytoczenie powództwa, np. w sprawie o rozwód.
